پزیشکانی زانکۆی کۆوان لە ئوسترالیا رایدەگەیێنن خواردنی ئەو خۆراکانەی بە دژە ئۆکسێنەکان دەوڵەمەندن مەترسیی تووشبوون بە چەندین جۆری شێرپەنجە کەمدەبێتەوە.

لە توێژینەوەکەدا پزیشکە ئوستراڵییەکان پەیوەندییان دۆزیوەتەوە لەنێوان خواردنی خۆراکە تەندروستەکان و کەمبوونەوەی ئەگەری تووشبوون بە شێرپەنجە، ئەنجامی توێژینەوەکەشیان لە جۆرناڵی (Nature communications) بڵاوکردووەتەوە. د. نیکۆڵا بۆندۆنۆ، پسپۆڕی خۆراک و سەرپەرشتیاری توێژینەوەکە دەڵێت: رۆژانە خواردنی ئەو خۆراکانەی بە فڵاڤۆنۆڵەکان دەوڵەمەندن، مەترسیی چەندین نەخۆشی کەمدەکەنەوە، هەرچەندە میکانیزمەکە بە تەواوی نازانرێت بەڵام توێژینەوەکانی پێشووتر دەریانخستووە ئەو ماددانە دژە ئۆکسێنی بەهێزن و هەوکردن لە جەستەدا کەمدەکەنەوە. لە توێژینەوەکەدا هاتووە خواردنی خۆراکی ناتەندروست، جگەرەکێشان و خواردنەوەی کحول دەبنەهۆی دروستبوونی هەوکردن لە جەستەدا و سەرەنجام زیانگەیشتن بە لوولەکانی خوێن، بۆیە پزیشکان دەڵێن فڵاڤۆنۆڵەکان دەتوانن ئەو هەوکردنە کەمبکەنەوە و لولەکانی خوێنیش بپارێزن و ئەگەری چەندین جۆری شێرپەنجەش کەمدەکەنەوە. فڵاڤۆنۆڵەکان ماددەی دژە ئۆکسێنن لەنێو چا، سێو، پرتەقاڵ، بلوبێری و برۆکلیدا هەن.

ز.س

گه‌لاوێژ پێنجه‌مین مانگی ساڵی كوردی و دووه‌مین مانگی هاوینه‌ له‌ رۆژمێری كوردیدا . مانگی گه‌لاوێژ له‌ 23 ی ئابی هه‌موو ساڵێك ده‌ست پێده‌كات و 31 ڕۆژه‌ . گه‌لاوێژ له‌دوای مانگی خەرمانە‌ دێت كه‌ ئه‌وكات ده‌غل و دان ووشكبووه‌ به‌هۆی گه‌رماوه‌ له‌م مانگه‌شدا كه‌ش و هه‌وا ڕوو له‌ گۆڕان ده‌كات و فێنك ده‌بێت بۆ وه‌رزی پاییز .

هه‌ر له‌ كۆنه‌وه‌ بیروڕاكان پێیان وابووه‌ كه‌ له‌گه‌ڵ هاتنی مانگی گه‌لاوێژ و ده‌ركه‌وتنی ئه‌ستێره‌ی گه‌لاوێژ گۆڕانكاری له‌ كه‌ش و هه‌وادا ڕووده‌دات و ئه‌م گۆرانكاریه‌شیان گه‌راندۆته‌وه‌ بۆ ده‌ركه‌وتنی ئه‌ستێره‌یه‌ك كه‌ له‌لایه‌ن كورد به‌ گه‌لاوێژ ناسراوه‌ و به‌ر له‌ 2 هه‌زار و 400 ساڵیش له‌لایه‌ن فیرعه‌ونه‌كان و میسریه‌ كۆنه‌كان به‌ سوبدت ناویان بردووه‌ و پێشیان وابووه‌ كه‌ لافاوی نیل له‌وساتدا به‌هۆی ده‌ركه‌وتنی ئه‌م ئه‌ستێرەیه‌وه‌ بووه‌ و یۆنانیه‌كانیش پێیان گوتووه‌ سوتی .
له‌ڕووی زانستی و فه‌له‌كناسیه‌وه‌ ئه‌م ئه‌ستێره‌یه‌ له‌ بنه‌ره‌تدا جووت ئه‌ستێره‌یه‌ و به‌گه‌شترین ئه‌ستێره‌ی وه‌رزی زستان داده‌نرێت و ده‌كه‌وێته‌ كۆ ئه‌ستێره‌ی ( سه‌گی گه‌وره‌ ) و به‌ ئه‌لفا ناسراوه‌ و ناوه‌ زانستیه‌كه‌شی (Sirius ) ی پێ ده‌ڵێن و لە12 ى ئابى هەموو سالێك بەدواوە به‌ر له‌وه‌ی خۆر هه‌ڵبێت به‌دیارده‌كه‌وێت و له‌وه‌رزی زستانیش به‌شه‌و له‌ناوه‌راستی ئاسماندا به‌دی ده‌كرێت و له‌ وه‌رزی به‌هاریش له‌دوای خۆر ئاوابوون به‌دیار ده‌كه‌وێت .
قه‌باره‌ی ئه‌ستێره‌ی گه‌لاوێژ دوو ئه‌وه‌نده‌ی قه‌باره‌ی خۆره‌ و وا مه‌زنده‌ ده‌كرێت ته‌مه‌نی ئه‌م ئه‌ستێره‌یه‌ زیاتر له‌ 240 ملیۆن ساڵ بێت و ڕووناكیه‌كه‌شی 26 جار له‌ خۆر زیاتره‌, دووری له‌خۆره‌وه‌ 8.6 ساڵی رووناكیه‌ ( ئه‌گه‌ر به‌م پێیه‌ بێت به‌ پێشكه‌وتووترین فرۆكه‌ی ئه‌م سه‌رده‌مه‌ به‌ 10 ملیۆن ساڵ ده‌گه‌ین به‌م ئه‌ستێریه‌ ) و به‌ 16 كیلۆمه‌تر له‌ چركه‌یه‌ك به‌ده‌وری خۆیدا ده‌خولێته‌وه‌ و به‌پێنج رۆژ خولێك به‌ده‌وه‌ری خۆیدا ته‌واو ده‌كات
هۆكاری گۆڕانكاریه‌كه‌ش له‌كه‌ش و هه‌وا ده‌گه‌رێته‌وه‌ بۆ خولانه‌وه‌ی زه‌وی به‌ده‌وری خۆیدا و له‌سه‌ر ته‌وه‌ری 23 پله‌ و هه‌روه‌ها سوڕانه‌وه‌ی به‌ده‌وری خۆر و به‌ركه‌وتنی تیشكی خۆر به‌شێوه‌یه‌كی ئاسۆیی به‌ زه‌وی , كه‌ له‌ وه‌رزی هاویندا به‌شێوه‌یه‌كی ستونی به‌ریده‌كه‌وت . ئه‌مه‌ش وا ده‌كات كه‌ ئه‌و ناوچانه‌ی له‌ هیڵی باكوری گۆیی زه‌وین وورده‌ وورده‌ گۆڕانكاریان تیدا رووده‌دات و به‌مه‌ش ( هه‌ڵگه‌رانه‌وه‌ی وه‌رز ) په‌یدا ده‌بێت له‌ وه‌رزی هاوین بۆ وه‌رزی پاییز ، بۆيه له‌ڕووی زانستی یه‌وه‌ هۆكاری گۆڕانی كه‌ش و هه‌وا له‌م مانگه‌دا هیچ په‌يوه‌ندی نیه‌ به‌ ده‌ركه‌وتنی ئه‌م ئه‌ستێره‌یه‌ و ئەوەى باسى لێوەدەكرێت جگە لە بيرورايەكى كۆنى نێو كۆمەلگا هيچى ترى لێ پەيوەست ناكرێت !

هه‌رێم عمر كاكل – رێكخراوى فەلەكناسى كوردستان
پلاتفۆڕمی زانستی زەوی

ئێستانیوز : بێستون لەتیف

لە توێژینەوەیەکی زانستی نێودەوڵەتیدا دەرکەوتوە هۆکاری سەرەکی مردن لە جیهاندا نەخۆشییەکانی دڵ و شێرپەنجەن.

توێژینەوەکە لەلایەن زانکۆی (ئۆکسفۆرد) ئەنجام دراوە و لە سایتی (BBC) بڵاو کراوەتەوە و کە ساڵی (2017) وەک نمونە وەرگیراوە و نزیکەی (56) ملیۆن کەس لە سەرانسەری جیهاندا گیانیان لەدەستداوە کە ئەوەش (10) ملیۆن زیاترە لە ساڵی (1990)، لە کاتێکدا ژمارەی دانیشتوانی گۆی زەوی زیادی کردوە و تەمەنی مرۆڤیش زیاتر بوە لە چاو سەدەکانی پێشو.

لە توێژینەوەکەدا هاتوە لە (70%)d مردنەکان بەهۆی نەخۆشییە درێژخایەنەکانەوە بوە و هۆکاری سەرەکی مردنیش نەخۆشییەکانی دڵ بوە کە لە هەر سێ کەسدا کەسێک بەو هۆیەوە گیانیان لەدەستداوە، ئەمەش دو هێندەی رێژەی مردنە بەهۆی شێرپەنجەوە کە لە هەر شەش کەسێکدا یەک کەس گیانی لەدەستداوە و نەخۆشییەکانی دیکەی وەک نەخۆشییەکانی کۆئەندامی هەناسەدان و شەکرە لە هۆکاری سەرەکین.

ئەوەی جێی سەرنجە بەرزی ژمارەی ئەو کەسانەن کە بەهۆی ئەو نەخۆشیانەی کە دەتوانرێت چارەسەربکرێت گیانلەدەست دەدەن.

لە توێژینەوەکەدا ئاماژە بەوەکراوە ژمارەی ئەو کەسانەی بەهۆی نەخۆشییە ئاساییەکانەوە گیانیان لەدەستدەدەن زۆرە، چونکە لە ساڵی (2017)دا نزیکەی (1.6) ملیۆن بەهۆی سکچونەوە گیانیان لەدەستداوە و ئەوەش وایکردوە ببێت بە یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکانی مردن.

گیانلەدەستدانی منداڵی ساوا لە ماوەی (28) رۆژدا، نزیکەی (1.8) ملیۆن بوە لەو ساڵەدا، بەڵام بەپێی توێژینەوەکە ئەم ژمارەیە بەراورد بە دەیەکانی رابردو روی لەکەمبونەوە کردوە.

هەر لەو توێژینەوەیەدا دەرکەوتوە مردن بەهۆی جەنگ و تیرۆرەوە لەسەرتاسەری جیهاندا بە (%0.5) بوە و لە عێراق بەرێژەی (29.8%) بوە و دواتر نەخۆشییەکانی دڵ و جەڵتەی مێشک بەرێژەی (12.9%) و (5.5%).

ب - ل

زاناكانی‌ ئەكادیمیای‌ مۆگایسكی‌ رووسی‌ تایبەت بە بواری‌ سەربازی‌ لە بۆشایی ئاسمان كار لەسەر دروست كردنی‌ وێستگەیەكی‌ كۆكردنەوەی‌ وزە دەكەن لە خولگەی‌ زەویدا، ئامانجی‌ پڕۆژەكەش پێدانی‌ وزەیە بەو مانگە دەستكردانەی‌ توانای‌ وەرگرتنی‌ وزەی‌ تیشكی‌ خۆریان نامێنێت.

بە گوێرەی‌ راپۆرتێكی‌ رۆژنامەی‌ ئەزڤێستیای‌ رووسی، بنەمای‌ كاری‌ پڕۆژەكە ئەوەیە، كە دەیان رۆبۆت دەخەنە كار بۆ كۆكردنەوەی‌ وزە لە تیشكی‌ خۆر‌و هەروەها لەو تیشكانەش كە زەوی‌ دەیداتەوە، پاشان هەموو ئەو وزەیە كۆدەكاتەوە‌و هەر سەتەلایتێك پێویستی‌ پێی‌ بێت دایداتێ.

هەر ئەو راپۆرتە ئاماژە بۆ ئەوەش دەكات، رۆبۆتەكان لە شێوەی‌ دەفری‌ فڕیودان كە لەفلمەكاندا دەیانبینین، بەڵام بەهۆی‌ تەكنۆلۆژیای‌ نوێوە توانایەكی‌ زۆریان هەیە لە وەرگرتن‌ و كۆكردنەوەی‌ وزەی‌ خۆر، سوودی‌ پڕۆژەكەش لەوەدایە ئەو مانگە دەستكردانەی‌ بچووكن‌ و خۆیان توانای‌ وەرگرتنی‌ وزەیان نامێنێت، تەمەنیان درێژ دەكرێتەوە.

ك-س