سەردەشت محمد حسین

ساڵی ١٩٨٨ ئەو ساڵەی کەتیایدا، بەعس بەپێی بەرنامەیەکی پلان بۆ داڕێژراو و لەڕێگەی هێزێکی گەورەی سەربازی و عەسکەرییەوە بە ئامانجی لەناوبردنی گەلی کورد و سڕینەوەی ئاسەواری کورد لەسەر خاکەکەی و وێرانکردنی هەرچی گوندی کوردستانە ڕویی لەناوچە کوردیەکانی باشوری کوردستان کرد و لەماوەیەکی دیاریی کراودا و بەپێی ئەو بەرنامەیەیی بۆی دیاری کردبوو توانیی ١٨٢٠٠٠ هاوڵاتی کورد لە ژن و منداڵ و گەنج و پیر ڕاگوێزی "نوگرە سەلمان" بکات و لەوێ زیندە بەچاڵیان بکات و هەروەها زیاتر لە پێنج هەزار گوندی کوردستان خاپور بکات و هەرچی ئەوهاوڵاتیانەشە کە لەو تاوانە گەورەیەدا ڕزگاریان بوو بوو لە وجێگایانەدا کە ڕژێمی بەعس پێشوەختە و وەک دەست پێکی پلانەکەی ناوی لێنابون "ئۆردوگا" کۆکرانەوە و بەزۆر نیشتەجێ کران، کە ئەم نیشتە جێبونەش هیچی کەمتر نەبوو لە تاوانی گولە بارانکردن و زیندەبەچاڵ کردنی کەسوکارەکانیان، چونکە لێرە ژیان جیاوازیەکی ئێجگار گەورەی هەبو لەگەڵ ئەو گوند و هەردە و دەشتانەی کە گوندنشینان تیایدا لەدایک بون و وەک بەشێک لەڕۆحی خۆیان لێیان دەڕوانی، دروست کردنی ئۆردوگا پلانێکی هاکازایی و کوتوپڕ نەبوو، بەڵکو بەپێچەوانەوە بابەتێکی بەرنامەبۆداڕێژرابو کەتیایدا بەعس دەیویست لەڕێگەی کۆکردنەوەیان لە ئۆردوگایەکی زۆرەملێدا بەئاسانی بیانخاتە ژێر چاودێری وردی خۆیانەوە و وەک بەندینخانەیەکی گەورە تیایدا ئازاری دەرونی ڕزگاربوانی دەدا.

لە ئێستادا و دوایی تێپەڕبونی ٣٣ ساڵ بەسەر ئەم تاوانە گەورەدا کەوێنەی لەمێژووی مرۆڤایەتیدا ئێجگار کەمە، لەبری هەوڵدان بۆ گەورەکردنی وێنەی تاوانەکە و ناساندنی بە دونیایی دەرەوە و ناچارکردنی وڵاتەزلهێز و خاوەن بڕیارەکان بۆ ئەوەی دان بەوەدابنێن کە ئەم تەوانە جینۆسایدە و دەرهەق بە میللەتێک کراوە بۆ سڕینەوەیان لەسەر خاک و نیشتیمانی خۆیان، کەچی ئێستا خۆمان بوین بەبەشێک لەو هەوڵانەی کە دەدرێت بۆ بچوک کردنەوەی تاوانێکی وەها گەورە.

ڕەنگە لێرەدا بپرسین چۆن دەکرێت میللەتێک کە تاوانێکی گەورەی وەها کەم وێنەی دەرحەق کراوە خودی خۆی هەوڵی بچوکردن و کەمکردنەوەی سەنگ و قورسایی ئەو تاوانە دەدات؟ سەرەتایی وەڵامەکەم بەوە دەست پێدەکەم کە ئێمە هێشتا نەمانتوانیوە لەڕوی ناوهێنانەوە، گەورەیی ئەوتاوانە پیشانی ناوخۆ و دەرەوەی خۆمان بدەین، بەداخەوە تاوەکوئێستاش بەشێک لەنوسەران و ڕۆژنامەنوسان و سیاسی و تەنانەت کەسوکاری قوربانیەکان هێشتا بە تاوانێکی وەها گەورە و پڕ مەترسی دەڵێین (کارەساتی ئەنفال) و بە کەسوکاری قوربانیانیش دەڵێین (پاشماوەی ئەنفال) ئەگەر بەوردی لەم دوو دەستەواژەیە بڕوانین ئەوا دەگەین بەو ڕاستییەی کەبەڵێ ئەم جۆرە لە ناوهێنان غەدرێکی گەورەیە کە خودی خۆمان دەرحەق بە تاوانێکی وەها گەورە و بەرنامە بۆداڕێژرا و بەکاریی دەهێنین کە ئەمەش بەدڵنیاییەوە بێئاگایی و نزمی ئاستی هۆشیاری هەمو ئەوکەسانە دەردەخات کە بەو جۆرە باس لە تاوانی ئەنفال دەکەن، چونکە زۆرینەمان دەزانین ووشەی ( کارەسات ) لەگەڵ ناوهێنانی ڕوداوێکی سروشتی و لەناکاودا بەکاردێت نەک بۆ تاوانێک کە پێشوەختەو بەمەستی سڕینەوەی نەتەوەیەک بەرنامەی بۆ داڕێژراوبێت.

هەروەها ووشەی ( پاماوەش) بۆ شتگەلێک بەکاردێت کەهیچ سودێکی نەمابێت و ئەو گرنگی و بایەخییەی جارانی لەدەست دابێت و ئامادەی فڕێدان کرابێت، کەئەمەش دیسانەوە تاوانێکە دەرحەق بەتاوانی ئەنفال و کەسوکاری قوربانیانی ئەنفال دەکرێت، یەکێکی دیکە لەو هەنگاوە هەڵانەی کە خودی خۆمان بەدرێژایی ئەم چەندین ساڵە بە ئاراستەی لەقاڵبدان و بچوکردنەوە و کەم کردنەوەی قورسایی تاوانی ئەنفال ناومانەوە، بریتییە لە دیاریکردنی ڕۆژێک بۆیادکردنەوەی تاوانی ئەنفال و دواتر پەراوێزخستنی ئەم پرسەگرنگە تائەوکاتەی لەهەمان ڕۆژ و بەرواردا باسی لێوە دەکەینەوە، کە ئەمەش وادەکات تاوانێکی گەورەی وەک ئەنفال، لەزهنی نەوەی نوێدا وەک هەمان ئەو ڕۆژ و بەروارانە وێنای بکەن کە بۆ " ڤالانتاین و ڕۆژی زمان و ڕۆژێک کە بەناوی ڕۆژی دایکان و ڕۆژێک بۆ پەرستاران و هتد..

دیاری کراوە، کەئەمەش وادەکات لەسەنگوقورسایی تاوەنی ئەنفال کەمبکاتەوە، بگرە ببێت بەفاکتەرێک بۆ لەیادکردنی ئەو تاوانە هەروەها وەلانانی داوەکاریەکانی کەسوکاری قوربانیانی ئەنفال کە زیاتر لە ٣٠ ساڵە داوای دادگایی کردنی هەمو ئەو کەسانە دەکەن کەدەستیان هەبووە لەم تاوانە گەورەیەدا وادەکات تەنانەت خودی کەسوکاری قوربانیانی ئەنفالیش لەم هەمویادە دوبارەیە بێزار و نیگەرانن بن، ئەمە جگە لەوەی ساڵانە یادکردنەوەی تاوانی ئەنفال بەهەمان میکانزم و شێوازی ساڵانی پێشوتر دیسانەوە هۆکاربێت بۆ ئەوەی خەڵکی نگەرانبن و ساڵ لەدوای ساڵ یادکردنەوەکە ئەو گڕوتینەی خۆی لەدەست بدات،.

هۆکارەکانی بچوک کردنەوە و لەقاڵبدانی وەهاتاوانێکی گەورە و کەموێنە زۆرن، بەڵام دەکرێت ئیدی لێرەبەدوا کۆتایی بەم گرفتە گەورەیە بێنین و جارێکی دیکە بەرگێکی دیکە بەبەری ئەم تاوانەدا بکەین کە هۆکاربێت بۆ زیندوهێشتنەوەی لە زهنو بیری نەوەکانی ئێستاماندا و بۆ ئەوەی لەداهاتوشدا نەوەکانمان نەتوانن لەبیریان بچێتەوە، دەکرێت حکومەتی هەرێم و وەزارەتی شەهیدان و ئەنفالکراوان و لایەنە پەیوەندیدارەکان لەڕێگەی پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری بەردەوام بەکەسوکاری قوربانیانی ئەنفال کاربکەن بۆ زیندو ڕاگرتنی ئەوتاوانە نەک تەنها لەساڵیادەکاندا، دەبێت حوکمەتی هەرێم لەڕێگەی پێدانی پارێزبەندی(حەصانە) بە کەسوکاری قوربانیانی ئەنفال لەخەمو ئازاری کەسوکاری ئەنفالکراون کەمبکاتەوە، ئەمە جگەلەوەی دەبێت لەڕێگەی پەروەردەوە حکومەت لەنێو قوتابخانەو زانکۆ و پەیمانگاکاندا وانەیەکی تایبەت بە تاوانی ئەنفال و هەمو ئەوتاوانانەی دیکە کە دەرحەق بەگەلی کورد کراوە تەرخان بکات و لەڕێگەی پەروەردەوە کار لەسەر بەزیندو هێشتنەوەی تاوانی ئەنفال بکات، لەپاڵ ئەمانەشدا دەبێت حوکمەت و وەزارەتی شەهیدان و ئەنفالکراوان و لایەنی پەیوەندیدار هەستن بە دروستکردنی مۆنۆمێنتێکی ئێجگار گەورە بەمەبەستی پاراستنی هەمو ئەو وێنەو کەلوپەل و کەرستانەی کەدوای خۆیان بەجێیان هێشتووە، بۆئەوەی لەخەم و ئازاری کەسوکاری قوربانیان کەمبکرێتەوە و فشارەکانی سەردەرونیان نەهێڵرێت دەبێت لانی کەم لە کوردستاندا دوو نەخۆشخانەی تایبەت بەهەمو پێداویستیەکانیانەوە بخرایەتە خزمەت کەسوکاری قوربانیانەوە ئەمە جگە لەوەی دەبو ساڵانە هانی هونەرمەندانی کوردستان بدرایە بۆ بەرهەم هێنانی فیلمی تایبەت لەو بارەیەوە، چونکە ئێستا هونەر سنوری هەمو وڵاتانی بڕیوە و هونەر دەتوانێت باشتر خزمەت بەکەیسێکی وەهاگەورەبکات و بەدونیای دەرەوەی بناسێنێت، لەگەڵ ئەوەشدا دەبێت بە بەردەوامی ئەم تاوانە لەڕێگەی میدیاوە بەگوێی دونیای دەرەوەدا بدەین و هەروەها لەڕێگەی دروستکردنی پەیوەندی لەنێوان ڕێکخراوەکانی تایبەت بە کەیسی ئەنفال و هەمو ئەو دامودەزگا و ڕێکخراوە جیهانیانەوە کە لەدەرەوە لەبوری ناساندن و زیندوهێشتنەوەی تاوانە جیهانیەکانی وەک "هۆڵۆکۆست و جینۆسایدی ئەرمەنیەکان " و، هتد...

دا کاردەکەن کارمان بۆ ناساندن و زیندوهێشتنەوەی "تاوانی ئەنفال" بکردایە، بەڵام بەداخەوە تائێستا ئەم هەنگاوانە نەنراون و ئەگەر نرابیشن لەئاستی پێویستدانین، بۆیە پشتگوێ خستنی تاوانی ئەنفال و هێشتنەوەی لەیەکبازنەدا وادەکات لەداهاتوودا مەترسی لەبیرچونەوەی ئەم تاوانە بێتەئاراوە و نەوەکانی داهاتوومان بێئاگابن لەڕودانی تاوانێکی وەها گەورە کەوێنەی لەمێژوی مرۆڤایەتیدا ئێجگار کەمە.

سەرکۆ یونس

لەپاش نزیکەی دەساڵ، لە وەبەرهێنان و هەناردەکردن و بەفرۆشتنی نەوتی کوردستان، هەندێك پێیان وایە، هەنگاوێکی سەرکەوتوو بووە، زۆرینەش پێیان وایە، ئەم هەنگاوەی حکومەت سەرکەوتنی بەدەست نەهێناوە.  دەرئەنجامی ئەم کارە، ئابوری هەرێم تووشی چەندین ئاستەنگ و هەورازونشێو بووە، دەرهاویشتەخراپەکانی ئەم پرۆسەیە، بەسەر کۆمەڵگاوە ڕەنگیداوەتەوە، هەربۆیە پێویستە بیر لە جێگرەوەی تر بکرێتەوە، کە ئەویش گازی سروشتی یە ..

خۆشبەختانە هەرێمی کوردستان، بێ بەش نی یە لەسامانی گازی سروشتی، چەند کێڵگەیەکی گازی سروشتیمان هەیە، کە هەم ڕێژەی بوونی گازەکە زۆر وگەورەیە، هەم لەجۆری باشە.

بەپێ ی بڵاوکراوەکان، لە(3%) گازی سروشتی جیهان لەهەرێمدایە، پلەی (8) لەیەدەگی گازی سروشتی جیهانی وەرگرتووە، بۆ ڕوبەرێکی بچوکی وەک هەرێم، ئەم ڕێژەیە بەبەراورد بەجیهان زۆر گەورەیە، پێویستە حکومەت ستراتیژیانە، لەم سامانە گرنگە بڕوانێت و پلانی تۆکمەی زانستی و واقعی ودوورمەودای هەبێت.

یەدەگی گازی سروشتی لەکوردستان (27) ترلیۆن پێ سێجایە، قەبارەیەکی گەورەیە، ئەم یەدەگە دابەشبووە بەسەر پارێزگاکانی هەرێمداو سنوری پارێزگای سلێمانی، ڕێژەی (%80) ئەم سامانەستراتیژییەی لەخۆگرتوە، لەکێڵگەکانی کۆمۆر وچەمچەماڵ ومیرانە و تاووگێ وخۆرمەڵە و تەقتەق و سەرقەڵا وچەندینی تر پێکدێت.

زۆر گرنگە، حکومەتی هەرێم، بەووریاییەوە مامەڵە لەگەڵ ئەم سەرچاوە ستراتیژییەدا بکات، کەبەردەوام خواستی زیاتری دەچێتە سەر و داواکاری وڵاتان و کۆمپانیا زەبەلاحەکانی لەسەرە.

دەستبەکاربونی وەزیری نوێ ی سامانە سروشتی یەکان، هەنگاوێکی گرنگە، بۆ بەرەوپێشچوونی ئیشوکاری وەزارەت و ئەنجامدانی گرێبەستی نوێ، بەمەرجی شەفافیەت.

زۆر گرنگە، وەبەرهێنان بکرێت لەم سامانەستراتیژییەدا، بەتایبەتی دوای ئەوەی نرخی نەوت دابەزینی بەرچاوی بەخۆوە بینی و هەمیشە مەترسی بەبازاڕکردنی لەسەرە، بەگشتی و بۆ نەوتی کوردستان بەتایبەتی کە بەکەمتر لەنرخی نەوتی جیهانی دەفرۆشرێت..

حکومەتی هەرێم، دەتوانێت بەپلانی درێژخایەن وستراتیژی، وەبەرهێنان لەگازی سروشتیدا بکات، بۆئەوەی ببێتە جێگرەوەی نەوت و ببێتە سەرچاوەیەکی تری داهات و بودجەی هەرێم.

زۆر گرنگە، حکومەتی هەرێم، دەرگای وەبەرهێنان بەڕووی کۆمپانیافرە ڕەگەزو جیهانییەکان بکاتەوە، بەتایبەت کۆمپانیانیاکانی هەر پێنج وڵاتانی ئەندامی هەمیشەیی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی، بۆ ئەوەی ببێتە فاکتەرێکی گەورەی سیاسی و پاڵپشتی سەرەکی بێت بۆ ئارامی هەرێمی کوردستان و گەرەنتی داهاتووی سیاسی و ئابوری هەرێم.

لەپێناوی ئەوەی، وەبەرهێنان لەگازی سروشتیدا، وەک نەوتی لێ نەیەت، پێویستە حکومەتی هەرێم و لایەنەسەرەکیەسیاسییەکانی هەرێم، سەرجەمیان ئاگاداری بن و لەووردەکاری و شێوازی گرێبەست و وەبەرهێنانی ئەم سەرمایە گرنگە.

سەرەتا، زۆر گرنگە ئاگاداری ئەوە بین، وڵاتانی خاوەن گازی سروشتی جیهانی، نەکەین بە دوژمنی خۆمان، بەتایبەت ئێران و ڕوسیا، پێویست بەهەڵای ڕاگەیاندن ناکات، پرۆسەکە بە بچوکی بهێڵرێتەوە و بەشێوەیەک بڵاوبکرێتەوە کە بۆ پێویستی ناوخۆ ئەنجامدراوە، تائەو کاتەی کەژینگەی سیاسی و ئابوری هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی، یارمەتیدەر دەبێت بۆ ڕێکەوتن و هەناردەکردن، هەندێ ڕاپۆرتی شیکاری نێودەوڵەتی، باس لەوە دەکەن، کەهەرێم دەتوانێت بەگازی سروشتی، پێگەی ئابوری وسیاسی، خۆی بەهێزتر بکات..

لەڕاستیدا شەڕی داهاتوو، شەڕی گازی سروشتی یە، پێویستە کوردیش خۆی بۆ ئەو قۆناغە ساز بکات، بەتایبەت هەوڵی جدی بدرێت بۆ چارەسەرکردنی پرسە یاساییەکان بەگشتی و یاسای نەوت وغاز لەپەرلەمانی عێراقەوە، کەپێمان وایە ئەمە یەکێک دەبێت لەو کێشانەی لەئایندەدا بەڕۆکمان دەگرێت، زۆر گرنگە حکومەتی هەرێم، بەهەماهەنگی لەگەڵ بەغدا گرنگی بەم پرسە بدات، بۆئەوەی تووشی هەمان کێشەی کەرتی نەوت نەبینەوە، کەتائێستاش بەهەڵپەستێراوی لەنێوان هەولێرو بەغدادا ماوەتەوە.

گازی سروشتی هەرێم، ئەو فریادرەسەیە، کەدەتوانێت ئاشتی و سەقامگیری سیاسی، نێوان هەولێروبەغدا جێگیر بکات.

دەتوانرێت، ئەم سامانە ستراتیژە، وەک چەکێکی سیاسی و ئابوری بەرامبەر بەغدا، بەکاربهێنرێت، لەڕێگەیەوە داهات و بودجەی زیاتر مسۆگەرو دابین بکات، بەتایبەت پاش ئەوەی ئەمەریکا، دواین ئاگادارکردنەوەی پێشکەش بەبەغـــدا کردووە، بۆ وازهێنان لەکڕین وبەکارهێنانی گازی سروشتی ئێرانی، لەم نێوەندەدا، گازی سروشتی کوردستان، دەبێتە جێگرەوەیەکی گونجاو بۆ بەغدا و پێویستییەکانی ناوخۆی وڵــات بەگشتی و وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا بەتایبەتی پڕدەکاتەوە.

لەلایەکی ترەوە نزیکەی سێ دەیەیە، حکومەتی هەرێم، بەدەست قەیرانی کارەباوە، دەناڵێنێت و بەئێستایشەوە هێشتا هەرێم، خاوەنی بڕی پێویستی کارەبای ناوخۆیی نییە، زیاتر پشت بەکەرتی تایبەت دەبەستێت، هەربۆیە گرنگە، لەهەنگاوی یەکەمدا تەنها گازی پێویست بۆ وێستەگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا دابین بکرێت و پێویستی ناوخۆیی پڕ بکاتەوە.

لەهەنگاوی دووەمدا، هەوڵی دابینکردنی گازی سروشتی، بۆ بەکارهێنانی پێویستیەکانی ناوماڵ، بەسیستەمی سەردەمیانە بدرێت، هەوڵبدرێت هەموو ماڵێکی کوردستان، بۆری گازی سروشتی، بگاتە ماڵەکانیان و چیتر نەوتی سپی و کارەبا بەکارنەهێنرێت بۆ خۆگەرمکردنەوە و پێویستیەکانی تر.

پاشان، بەووریاییەوە کڕیاری گازی سروشتی، لەبازاڕەکانی جیهاندا، پەیدا بکات، بەتایبەتی بۆ وڵاتانی ئەوروپای ڕۆژئاوا، کەهەمیشە بەدوای جێگرەوەی گازی ڕووسیا، دەگەڕێن.

هەروەها تورکیا، بەهەمان شێوە بیر لە جێگرەوەی گازی ئێران وڕووسیا دەکاتەوە، بۆیە گرنگە تورکیا، وەک بەکارهێنەرو کڕیار، لەهەمانکاتدا خاکەکەی وەک ڕێڕەوی گواستنەوەی گازی سروشتی کوردستان بۆ ئەوروپا و جیهان، بەکاربهێنرێت.

بڕیارە تورکیا بۆری گازی سروشتی کوردستان، لەڕێگەی پرۆژەی (تاناپ) ەوە ببەستێتەوە بە بۆری ئازربانجان-جۆرجیا بۆ بولگاریا و ئەوروپا،

ئەگەر پرۆژەکە سەرکەوتوو بێت، ئەوا هەرێم دەتوانێت ڕۆژانە (30) ملیۆن مەتر سێجا، هەناردەی دەرەوە دەکات.

گازی سروشتی، دەتوانێت ببێتە فاکتەرێکی بەهێز بۆ دابینکردنی ئارامی وئاسایشی زیاتری هەرێم.

ئاسۆس هەردی

هەفتەیەک لەمەوبەر (بەڕێوەبەرایەتی گشتی راگەیاندن و چاپ و بڵاوکردنەوە)ی وزارەتی رۆشنبیری "فەرمانی راگرتنی!" سێ بەرنامەی بۆ سێ کەناڵی ئاسمانی دەرکرد. دوێنێش فەرمانی دەرکرد پەخشی یەکێک لەو کەناڵانە (کوردماکس شۆ) بۆ ماوەی ٢٤ کاتژمێر رابگیرێت، چونکە پابەندی ئەو بڕیارە نەبووەو بەردەوام بووە لە پەخشکردنی بەرنامەیەکدا کە بەڕێوەبەرایەتییەکە "یاساغ!"ی کردووە.

پێشەکی با ئەوە بڵێم: من بە رێکەوت نەبێت هیچ یەکێک لەو بەرنامانەم نەبینیوە. زۆر بەدەگمەنیش تەماشای پەخشی ئەو کەناڵانە دەکەم، نەک لەبەر ئەوەی بە خراپیان دەزانم (ئەگەرچی لەو بینینە دەگمەنانەدا تێبینی ئێجگار زۆرم لەسەر پەیام و زمان و...هتد-یان بۆ دروست بووە)، بەڵکو لەبەر ئەوەی بەرنامەکانیان بابەتی گرنگیدانی من نین.

ناشمەوێ قسە لەسەر یاسایی بوون یاخود نایاسایی بوونی "فەرمانەکانی!" وەزارەتی رۆشنبیری بکەم، چونکە کاتی خۆی و لەسەروبەندی دەرچوونی رێنمایی ژمارە (١)ی ساڵی ٢٠١٤ (رێکخستنی فریکوێنسی سپەیس لە هەرێمی کوردستان)دا، قسەم لەسەر کردووە. لێرەدا هەر ئەوەندە دەڵێمەوە، ئەم رێنماییە مافی ئەوەی داوە بە بەڕێوەبەرایەتییەک لە وەزارەتی رۆشنبیری کە یەکلایەنانەو بەبێ ئەوەی هیچ مافێکی داکۆکی لەخۆکردن بە کەناڵەکانی راگەیاندن رەوا ببینێت، لە بری دادگا لێپێچینەوەیان لەگەڵدا بکات‌و سزایان بدات‌! ئەمەیش، ئەوەندەی من بزانم تەنها لە (وەزارەتی راگەیاندن: وزارە الاعلام)ی سیستمە دیکتاتۆری‌و شموولییەکاندا هەبووەو هەیە.

ئەوەی لێرەدا بۆ من جێگای داخ و تێڕامانە، وەزارەتی رۆشنبیری کە بە بۆچوونی من دەبوو وەزارەتێک بێت داکۆکی لە ئازادییەکانمان بکات و زەمینەی گەشەسەندن و بەرفراوانبوونیان فەراهەم بکات، ببێتە یاساووڵێک کە "لیستی یاساغ و قەدەغەکانمان" بۆ بنووسێتەوەو ئەگەر پابەندی نەبین، بێڕەحمانە سزامان بدات! ئەگەر داواکاری گشتی کێشەی لەگەڵ بابەتی رۆژنامەیەک یان بەرنامەی کەناڵێک هەیە، با بفەرموێ ئەوە دادگا... بۆ دەبێ وەزارەتی "رۆشنبیری!" خۆبەخشانە خۆی بکات بە ئامێری سانسۆرو قەدەغەکردن؟

بێدەنگ بوون لەم رووداوە، بەخشینی شەرعییەت‌و تەسلیم بوونە بەو رێنماییە سەیرو سەمەرەیەی کاتی خۆی بۆ سەرکوتکردنی ئازادییەکان‌و لەکارخستنی ئەو مافانەی لە یاسای رۆژناژنامەگەریی ژمارە (٣٥)ی ساڵی ٢٠٠٧دا بۆ کاری رۆژنامەگەری زامنکراون، داڕێژراوە... وەک پێشتر لە پاساوی داخستنی کەناڵی (ئێن ئاڕ تی)دا بینیمان.

وەلید محەمەد

ژینگە بریتیە لە گشت ئەو ئەو شتانەی لە دەوروبەرماندان و هەستی پێدەکەین. وەک گیاندار یان بێگیان و هەروەها لە کۆمەڵێک هێزی کیمیایی و فیزیایی و بایۆلۆجی و چەند هێزێکی تری سروشتی پێک دێت.

ژینگە پارێز کێیە؟

ژینگە پارێز ئەو کەسانەن کەخۆشەویستیان بۆ ژینگە هەیەو ، هەوڵی پاراستن و زیاتر پێشەوە بردنی ژینگەی ووڵاتەکەیان دەدەن، جا چ بەڕێگەی بڵاو کردنەوەی ڕێنماییەکانی تایبەت بە پاراستنی ژینگە یان هۆشیارکردنەوەی هاونیشتمانیان و هەڵواسینی پوستەر لە شوێنە گەشتیارییەکان  و کردنەوەی خولەکانی تایبەت بە هۆشیارکردنەوەی پاراستنی ژینگە و ڕواندنی دارو گولی زیاترو چاودێریکردنیان.

کێ پێویستە ژینگە بپارێزێت؟

لەسەر هەموو تاکێکی جیهان پێویستە ژینگە بپارێزن چۆنکە پیسبوونی ژینگە دەبێتە هۆی بڵاوبوونەوەی نەخۆشیەکان .

چۆن ژینگە بپارێزین؟

یەکەم: ناشتنی دارو درەخت و سەوزایی لەباخچەکانداو لەدەشت و زەوییەکانداو چاودێری کردنیان و پاراستنیان وەک بیلبیلەی چاومان لەسەر هەموو تاکێکی کۆمەڵگە پێویستە.

دووەم: پاراستنی ووزە

کەم بەکارهێنانی ووزەی کارەبا کاریگەریەکی زۆر لەسەر پاراستنی ژینگە هەیە، چۆنکە زۆربەی وێستگەکانی بەرهەم هێنانی کارەبا بەسوتاندنی گازو نەوت ئیش دەکەن و دوای سوتاندنیان دۆکەڵ و گازی دوانە ئوکسیدی کاربون بە هەوادا بڵاودەبنەوەو دەبنە هۆی پیسبوونی ژینگە.

سێیەم: پاراستنی ئاو

کەم بوونی ئاو لەسەرچاوە سروشتیەکاندا کاریگەرییەکی زۆر خرابی لێدەکەوێتەوەو دەبێتە هۆی پیسبوونی ژینگەی زیاتر، بۆیە پێویستە سیستەمی بەکارهێنانی ئاو گۆراکاری تێیدا بکرێت و لەسەر هەموو تاکێکی کۆمەڵگە پێویستە سەرچاوە ئاوییەکان بپارێزن و ئاوێکی کەم تر بەکاربهێنن، تا ژینگەکەمان پاک و خاوێنتر ڕابگرین.

چوارەم: نایلون و بۆتڵە شیشەکان

لە زۆر ووڵاتی جیهان کەرەستەیەکی زۆری بەکارهێنان قەدەغەیە. هۆکاری سەرەکی پیسبوونی ئاوو هەواو خاک لە کوردستان نایلون و بۆتڵە شیشەکانە ، کەتەنها یەک جار بەکاردەهێنرێن و فڕێ دەدرێن. ئەم کیس و بۆتڵانە بەهەزارەها ساڵ لە هەوادا دەمێننەوەو شی نابنەوە. پێویستە بەهیچ جورێک دەفرو کیسی  یەکجار بەکارهێنان نەکەینە پێداوێستی ڕۆژانەو بنەبڕکردنیان بکەینە کولتور.

پێنجەم: دروست کردنی کارگەی ڕیسایکلین

پێویستە هەموو ئەو کەرەستانە کە بۆ یەک جار بەکاردەهێنرێن و شی نابنەوەو دەبنە هۆی پیسبوونی ژینگەی زیاتر، کارگەی ڕیسایکلینی بۆ دروست بکرێت و دووبارە بەکاربهێنرێنەوە.

شەشەم : یاسای پاراستنی زبڵ و خاشاک

پێویستە پەرلەمانی کوردستان یاسایەکی تایبەت بەزبڵ و خاشاک دەربکات بۆ پاراستنی زیاتری ژینگە.

حەوتەم: هۆکارەکانی گواستنەوە

بێ گۆمان زۆر بەکارهێنانی هۆکارەکانی گواستنەوە وەک ئۆتومبێڵ .... دەبنە هۆی زیاتر پیسبوونی ژینگە چۆنکە بە بەنزین و گاز ... ئیش دەکەن.

هەشتەم: پرۆگرامەکانی خوێندن

پێویستە ژینگە پارێزی لەپرۆگرامەکانی خوێندنی سەربەوەزارەتی پەروەردە بکرێتە بابەتێکی سەرەکی و فیرخوازان لەسەر پاراستنی ژینگە ڕابهێنرێن.

نۆیەم: کردنەوەی کولێژی ژینگە

پێویستە وەزارەتی خوێندنی باڵا لە هەموو زانکۆکانی کوردستان کولێژی ژینگە بکاتەوە، ئەمەش دەبێتە هۆی پێگەیاندنی زیاتری کادری ئەکادیمی تایبەت بە پاراستنی ژینگە.

دەیەم: خولە ڕۆشنبیرییەکان

پێویستە ڕێکخراوەکانی تایبەت بە پاراستنی ژینگە، خولە ڕۆشنبیرییەکانی تایبەت بە پاراستن ی ژینگەو ناشتنی دارو درەخت .. بۆ تەواوی هاونیشتمانیان بکەنەوە.

یازدەهەم : ڕێکەوتنە نێودەوڵەتیەکان

لەبەرئەوەی ئێستا لە سەرانسەری جیهان ژینگە سات بە سات زیاتر پیس دەبێت ، بۆیە پێویستە ڕێکەوتنێکی نێودەوڵەتی  بەچاودێری نەتەوە یەکگرتووەکان پێک بهێنرێت ، بۆ ئەوەی ڕێگە لەپیس بوونی ژینگە بگرێت. یان ڕێکەوتنی پاریسی تایبەت بە پاراستنی ژینگە زیاتر کارا بکرێتەوە.