د. سه‌ردار عه‌زیز

ڕۆژانی ڕابوردوو سەرقاڵی کارکردن بووم لە سەر پرسی ئێران و ئەمریکا و کاریگەری لە سەر ناوچەکە. پرسی سەرەتا ئەوەبوو کە ئایا چۆن لە روداوێکی پڕ لە ئەکتەری جیاواز و ڕیشەی ئاڵۆز و زۆر و دینامیکیەتێکی ئێجگار خێرا تێدەگەین؟ لە ماوەی ڕابوردودا لە میانەی کارەکانمدا بەرەوە گەشەپێدان بەو تێزە دەڕۆم، کە ئەوەی ئەمرۆ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ڕودەدات، ناتوانین لە ئاڵۆزیەکەی تێبگەین هەتا بە دوای ڕیشەکەیدا نەگەڕێین لە ڕۆژئاوا. ئەم تێزە ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە هیچ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ڕونادات، ئەوەی لەوێ دەگوزەرێت تەنها دەرئەنجامی ئەو ڕوداوانایە کە لە هەناو ڕۆژئاوادا، بە تایبەت ئەمریکا و ئەوروپادا لە گەڵ پەیوەندییان لە گەڵ ئەوانیتردا ڕودەدات.

سەرەتای ئەم تێزە دەگەڕێتەوە بۆ یاساناسی ئەڵمانی نازی کارل شمیت. شمیت لە کتێبی نۆمۆسدا بڕوای وەهایە کە ڕۆژئاواییەکان دونیای دەرەوەی ڕۆژئاوایان لە قاڵبداوە بەمەبەست و لە پێناو حکومداریکردنیدا. وەک دەڵێن ئەوە نەخشەیە کە واقیع دادەڕێژێت نەک بە پێچەوانەوە.

بەپێی ئەم تێزە کاتێک هەر ڕوداوێک لە ناوچەیەکی ئێجگار هەستیاری وەک کەنداودا ڕودەدات، هەمیشە بە هەڵەدا دەچین ئەگەر تەنها لە جوگرافیای کەنداودا بۆ ڕەگ و ڕیشە و بنەماو و ئەکتەرەکانی بنواڕین. با لە قەیرانی ئێران و ئەمریکا بنواڕین. دەکرێت بۆ بنەماکەی بگەڕیینەوە بۆ سۆزانیەکی ئینگلیزی بە ناوی کریستین کیلەر. چیرۆکی ئەم سۆزانیە کە لە ساڵی ١٩٦٣ لە گەڵ وەزیری شەری بەریتانیدا دۆستایەتی دەکەن و پاشان دەردەکەوێت کە ئەم سۆزانیە لە گەڵ دیلۆماتێک لە قونسوڵخانەی سۆڤیەت هاوسەریی هەبوە، دەبێتە هۆکاری ئەوەی کە حکومەت هەرەس بێنێت و ساڵی دواتر پارتی کرێکاران بە سەرۆکایەتی هاڕۆڵد ویلسن بێتە سەر حوکم. بەڵام لە بەر ئەوەی پارتی کرێکاران تەنها چوار کورسی لە پەرلەمان زیاتر بوو لە پارێزەران، دوو ساڵ دوای ئەوە دیسانەوە هەڵبژاردن کرا، پارتی کرێکاران و ویلسن دیسانەوە گەڕانەوە حکومەت بە کورسی زیاترەوە. ویلسن لە بەر کۆمەڵێک هۆکاری تر، وەک شکستی بەریتانیا لە شەڕی سویس لە ساڵی ١٩٥٤، گۆرانی دیموگرافی و ئابوری و کەلتوری لە بەریتانیا، سەرەتای کۆتایی ئیمپراتۆریەتی بەریتانی، ئامادەکاری بۆ بون بە ئەندامی ئەنجومەنی ئابوری ئەوروپی، پارتی کرێکاران بڕیاری دا لە ڕۆژهەڵاتی کەنداوی سوێس بکشێتەوە. ئەم بریارە هەرچەند وەها بەیانکرا کە لە بەر هۆکاری ئابورییە بەڵام وەک لە سەرەوە ئاماژەمان پێدا هۆکاری زۆربوو، چونکە ئەرشیفی بەریتانی دەریدەخەن کە وڵاتانی کەنداو زۆر نیگەران بوون لە کشانەوەی بەریتانیا، بە جۆرێک ئامادەبوو کە تێچونی مانەوەیان بدەن، ئەمە بە ڕاشکاوی لە لایەن بەحرەین و ئیماراتەوە دەردەبڕێت. ئەم کشانەوەیە دەبێتە مایەی نیگەرانی ئەمریکاش، چونکە لە گەرمەی جەنگی سارددا، ئەمریکا کەلە ڤێتنام لە قەیراندا بوو ئاسان نەبو بۆی هەتا بەرپرسیارێتی کەنداو بگرێتە دەست. بەڵام ئەمریکا ئامادەش نەبوو کەنداو بە بۆسایی بەجێبهێڵێت چونکە لە سیاسەتی نیودەوڵەتیدا بۆشایی بە بۆشایی نامێنێتەوە.

لێرەوە چیرۆکی ئەمریکا لە گەڵ ناوچەکەدا دەستپێدەکات. ئەمریکا کە خۆی نایەوێت ڕاستەوخۆ ڕۆڵی کۆلۆنیال ببینێت، دەبێت بە دوای پۆلیسێکدا بگەڕێت لە ناوچەکە هەتا ئەو ڕۆڵەی بۆ بگێڕێت، ئەویش ئێرانە. لێرەوە چیرۆکی ئەمریکا و سا دەست پێدەکات. سا ئەم پشتیوانیە وەها دەبینێت کە پشتیوانی ئەمریکایە بۆ ئەو بۆیە ئێجگار لە خۆی بایی دەبێت و دەست دەکات بە فیڕۆدانی سامانی ئێران. کڕینی چەکی زۆر، هەوڵدان بۆ بەدەستهێنانی چەکی ئەتۆمی، گەندەڵیەکی ئێجگار زۆر، پشت بەستن بە ئەمریکا، هەوڵدان بۆ مۆدرێنەکردنی وڵات، کە بو بە هۆی کۆچی لادی بۆ شار، پاشان داشکانی نرخی نەوت و سەرهەڵدانی قەیران لە شارەکاندا، سەرەتای کۆتایی ئێرانی شا بوو. ئەمریکا دەیویست ئەم پۆلیسەی بهێڵیتەوە. لێرەوە لێکترازانی ئێران و ئەمریکا دەست پێدەکات.

ئەم میتۆدە زەمینەی ئەوەمان بۆ خۆش دەکات کە چۆن ئەمرۆ لە قەیرانەکە بنواڕین لە چوارچێوەی فراواندا. ئایا چی لە دۆخی ئەمریکادا دەگۆڕێت کە پێویست بە مامەڵەی ئەمریکا بکات لە گەڵ ئێراندا، چ نەرم، چ ڕەق. بەکاربردنی تیورەی سوڕی مەزن، کە ئەمریکا وەک ئیمپراتۆریەتێک ئەمڕۆ لە دۆخێکدایە کە وڵاتانی تر ئالانگاری دەکەن، ئەوا هەوڵدان بۆ لابردنی ئەم ئالانگارییانە ئەمریکا دەیەوێت بەمجۆرە مامەڵە لە گەڵ ئێراندا بکات. بە هیوام بەمزوانە توێژینەوەکەتان بکەوێتە بەردەست

هەندرێن شێخ راغب

حكومەتی هەرێم بەرهەمی سەدەیەك لە شۆڕش‌و یاخی بوون‌و ململانێی نەتەوەیی گەلی كوردە، بەرهەمی راپەڕینە، بەرهەمی خوێناوی نەتەوەیەكە، مەكرەمەو كۆمیتە‌و ناوچەی پارتی‌و یەكێتی نیە، بۆیە ناكرێت پێكهێنانی كابینەی تازە دوابكەوێت، چونكە پەیوەستە بە ژیانی رۆژانەی هاوڵاتیان، بە بازرگانی، بازاڕ، دامەزراندن‌و رێكخستنەوەی ژیانی كۆمەڵگا، پەیوەستە بە پلان‌و بەرنامە‌و پڕۆژەی خزمەتگوزاری، پەیوەستە بە دەزگای ئەمنی‌و پلانی بۆ كاركردنی ناوچە كوردستانیەكان‌و مەلەفی نەوت‌و بودجەو جێبەجێكردنی یاسا‌و رێنمایەكان، حكومەت پشكی كۆمەڵگا‌و میللەتە. بەڵام ماوەی حەوت مانگە پارتی‌و یەكێتی لەبارەی پێكهێنانی كابینەی تازەی حكومەت نەك هەر رێك ناكەون، بەڵكو لە پرسی كەركوك‌و ناوچە دابڕێندراوەكان بە هەناسەی شەڕی براكوژی كەوتونەتە گیانی یەكتر، وەك چۆن بەكردەوەش لە دەنگ پێنەدانی سەرۆكی هەرێم تەقیەوە.

ئێستا ئەم دوو حزبە سەرقاڵی ململانێیەكی توندن، كە خزمەت بە ئێران‌و توركیا‌و عێراق دەكات، وە دەبێتە هۆی لاوازی كورد‌و پاشەكشەی كوردستان. بۆیە پێویستە هەندێك لایەنی چارەسەری بگیرێتە بەر بۆ تێپەڕاندنی ئەم دۆخە، چونكە ئەگەر رێگا لەم ناكۆكیەی پارتی‌و یەكێتی نەگیرێت، ئەوا كارەساتی گەورەی لێ دەكەوێتەوە، كەواتە پێویستە:

یەكەم: كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی هەرێم ئازایانە كارتی سور بە روویان دا بەرز بكاتەوەو پێیان بڵێ ئەگەر حكومەت دروست ناكەن هەڵبژاردن دووبارە دەكەینەوە. سەیری بكەن ئیسرائیل ئەوە بڕیاری دووبارە هەڵبژاردنەوەی دا.

دووەم: پێویستە هەموو هێز‌و لایەنە سیاسیەكانی دەرەوەی پارتی‌و یەكێتی، لەدژی پارتی‌و یەكێتی بكەونە خۆیان‌و فشاری توند لەم دوو حزبە بكەن، بۆ ئەوەی ئەم دۆخە زیاتر درێژە نەكێشێت‌و زوو كابینەی تازە دروست بكرێت.

سێیەم: پێویستە هێزەكانی دەرەوەی پارتی‌و یەكێتی پێكەوە لاپەڕەیەكی تازە هەڵبدەنەوەو حورمەتێك بۆ ئۆپۆزسیۆن بوون‌و كاری پێكەوەیی بگێڕنەوەو فشاری جدی بكەن، بۆ سنور دانانێك بۆ ئەم تەنگەژەیەی پارتی‌و یەكێتی.

چوارەم: ئەم جۆرە لە تەنگەژەی سیاسی پارتی‌و یەكێتی هیچ خزمەتێك بە گەشەی دیموكراسی‌و گەشەی سیاسی‌و خزمەتكردن بەخەڵك ناكات، بەڵكو ئەوانەی عەقڵ تەسكن لە حزبایەتی نەشئەی پێ دەگرن، بەداخەوە گوتاری سیاسی ئەم دوو لایەنە تاوەكو ئێستا گوتارێكی شاری‌و هاوچەرخ‌و مەدەنی نیە، بەڵكو نەفەسی ناكۆكی شاخ‌و شەڕە تفەنگی براكوژی تێ نەپەڕاندووە. لە دروشمەكان‌و گوتاری ساڵ رۆژی دامەزراندنی یەكێتی ئەم نەفەسە رون دیارە. كەواتە ناكرێت كوردستان چۆڵ بكرێت بۆ گەشەی ئەم جۆرە گوتارە،بەڵكو دەبێت بە هەمومان هاوكاری پارتی‌و یەكێتی بین، لەم گوتارە دابەزن‌و فشاریان لێ بكەین.

پێنجەم: پێویستە هەڵمەتێكی بەرفراوانی مەدەنی‌و راگەیاندن لەبەرامبەر ئەم دۆخەی پارتی‌و یەكێتی بەرپا بكرێت‌و گوتاری كوردستانی‌و دیموكراسی‌و پێكەوە كاركردن زاڵ بكرێت. راگەیاندن دەتوانێت رۆڵی هەبێت لەسەر دروست كردنی رای گشتی.

هیوا سەید سەلیم

 هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم لە لایەن پەرلەمانی كوردستان، بۆ جارێكی تر تراافیكی سوری بۆ پەیوەندیەكانی نێوان پارتی و یەكێتی هەڵگیرساند، وە جارێكی تر شەرێكی سارد لە ئاستی ڕاگەیاندن و هڵگیرساندەوە و كەناڵەكانی ڕاگەیاندنی ئەو دوو حزبە لە ئاستی فەرمی و نافەرمی كرانە مینبەری تۆمەتباركردنی یەكتری،  بەوەی هەریەكەو ئەوی تر تۆمەتباربكات كە پابەندی رێكەوتنامەی نێوانیان نەبوونە .

ئالۆزی پەیوەندیەكانی نێوان پارتی و یەكێتی، كە ساڵانێكە لە هەرێمی كوردستاندا شەریكە دەسەڵاتی یەكترن و لە چەندین وێستگەی گرنگ بەیەكەوە بوونە و جارجاریش لەگەڵ یەكتر ناكۆك بوونە، بەشێوەیەك كە ناكۆكیەكان گەیشتۆتە ئاستی پێكدادانی چەكداری و هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆ و تەنانەت دوو ئیدارەیش ،  بەڵام ئەگەر ئەمجارەیان  وا لێكبدرێتەوە كە ناكۆكیە لەسەر بەرژەوەندیەكان و دابەشكردنی پلەو پۆست وەك هەر جارێكی تر،  ئەوا ئەوەی كە ناكۆكیانە قووڵتردەكاتەوە،  زیاتر نەبوونی متمانەیە لە نێوان ئەو دوو لایەنەی دەسەڵات، هەر بۆیەشە باشترین رێكەوتن لە نێوان ئەو لایەنانە هەمیشە وەك مەرەكەبی سەر كاغەز دەمێنێتەوە و ناچێتە واری جێبەجێكردنەوە.

ئەمجارەیان لە كاتێك پارتی و یەكێتی چرای سور بۆ یەكتر هەڵدەكەن،  كە خەڵكی كوردستان لە ئاستی ناوخۆدا چاوەڕوانی بەكرداركردنی بەڵێنەكانی ئەم دوو لایەنە و لایەنەكانی تر بوونە كە لە دوایین هەڵبژاردن بە خەلكی كوردستانیان داوە، وە دۆخی كوردستان و ناوچەكە لێی دەخواستن  كە  پشت لە بەرژەوەندیەكان و بە ئاراستەی بەرژەوەندیە گشتیەكان هەنگاوبنێن.

جارێكی تر حزبە دەسەڵاتدارەكانی كوردستان نەك  هەر ئەمە ناكەن، بگرە بە ناكۆكیەكانیان درزی سیاسی نێوانیان فرەتردەكەن و هێندەی تر خەڵك بێ متمانە دەكەن و دۆخەكە بە ئاڕاستەی ناسەقامگیری سیاسی و ئابووری زیاتر دەبەن، كە ئەگەر ئەو دۆخە بەم شێوەیە بەردەوام بێت گومانی بە دوو ئیارەیكردنی دوو ئیدارەی هەرێم دەبێتە واقیعێكی تاڵ.

هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە 250، رۆژ نزیك دەبێتەوە، رێكنەكەوتنی پارتی و یەكێتی جگە لە دواخستنی كابینەی تازە،  مەترسی دۆڕاندنی ئیدارەی پارێزگای كەركوك و لاوازكردنی زیاتری سەنگی كورد لە بەغدا و دەیان ئاریشەی تری لێدەكرێت.

ئەوەی تێبینی دەكرێت گرفتی گەورەی ئەو قەیرانە سیاسیەی كە ئەم جارەیان لە نێوانی نێوان پارتی و یەكێتی  لە ئەنجامی هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم سەریهەڵداوە، لە لایەك نەبوونی نێوەندگیرێك جدیە كە لەسەر دەسنیشانكردنی لایەنی كەمتەرخەم و رێگاچارەی دەرچوون لەو قەیرانە قسەی خۆی هەبێت،  كە جیا بێت لە قسەی ئەم دوو لایەنە كە یەك ئەویتر تۆمەتبار دەكات، لە لاكەی دیكەش كێشەكە بۆ لاوازی پێكهاتەی ئەم خوولەی پەرلەمان دەگەڕێتەوە كە نەك وەك دەزگایەكی چاودێری و یاسادانان ناتوانێت رۆڵ ببینێت بگرە كراوەتە شوێنی بێ هەیبەتكردنی ئەو دەزگا گرنگە.

بەڵام لەگەڵ بوونی ئەو جیاوازیەش لە تێڕوانی سیاسی و ناكۆكی لەسەر پۆست و ئیمتیازات، پارتی و یەكێتی بەدەر لە بژاردەی رێكەوتن هیچ رێگاچارەیەكی تریان لەبەردەم نیە، بۆیە دەبێت لایەنگرانی سازان لە نێوان ئەو دوو لایەنە زیاتر لەوانی تر گوێیان لێبگیرێت و رێگای بەزاندنی خەتە سورەكان بەكەس نەدرێت.

ئەو چرا سورەش كە پارتی و یەكێتی بۆیەكتریان هەڵكردووە نابێت تا سەر بە سوری بمێنێتەوە، ئەوەی زووتر چاری سەوز بۆ ئەویتر هەلبكات گرەوەكە دەباتەوە، چونكە ئەزموونی ڕابردوو دەریخست كە ئەو دوو حزبە ناتوانن بەبێ یەكتر ئیدارەی ئەو هەرێمە بكەن، ئەمە واقعە و خۆ دزینەوە لەو واقعە بیركردنەوەیەكی نالۆژیكیە .

دانا ڕەشید

مرۆڤ لە هەر وڵاتێکی ئەوروپا بژی ، هەست دەکات کە هەمیشە دەنگە دەنگ و ورە وری دەنگی حیزب و کۆمەڵەو گروپی خەڵکانی راسست و توندرەوی ناسیۆنالستی لێرەو لەوێ هەیە ، ئەمەش بە پێکهاتەی جۆرو کلتوری شارو هەرێمەکانی وڵاتان رێژەکەی دەگۆرێ ، وڵاتی ئەڵمانیا وەک بنکەو سەرچاوەی شوێنکەوتوانی بیری راسست و هێتلەری و نازی ، زۆرترین ئەو دەگە دەنگەی تێدا دەبیسترێ ، بەرز بوونەوەی رێژەی دەنگیان تا ئاستێکی خەتەرناک لە پەرلەمانی چ هەرێمەکانی ئەڵمانیا چ دەوڵەتی ئەڵمانیا چ پەرلەمانی یەکێتی ئەوروپا، گەلۆ تا چ رادەیەک ئیش بۆ بەرەنگار بوونەوەی ئەم هەڵئاوسانەی دەنگی راسترەوی قەومی دەکرێ ، لە دەوڵەتی ئەڵمانیا نازیە نوێ یەکان بە رەهایی دەنگیان کەوتۆتە ناو هەرێمەکانی رۆژهەڵاتی ئەڵمانیا ، بەڵام مەکینەی بیری توندرەوی کە هەمیشە دەنگ و سەداو چالاکی ئاوان بەگەڕ دەخات لە رۆژهەڵاتی ئەڵمانیا نی یە ، بەڵکو لە ناوەراست و جنوبی ئەڵمانیایە ،بەو پێ یەی مەڵبەند و قەڵای سیاسی و ئایدۆلۆجی حیزبەکەی هێتلەر کە بە ئێس ئێس ناسرابوو.

لە شاری میونشنی باشوری ئەڵمانیا بوو ، بنکەی ئەمنی و سەرکردایەتی ئەو حیزبە لە شاری نۆرنبێگ بوو کە سەر بە هەرێمی بایرنە لە باشوری ئەڵمانیا ، لە ئێستدا شاری فرانکفۆرت گەورەترین گروپ و کۆمەڵەی دەنگی نازیە نوێ یەکانی تێدا مۆڵ دراوە ، شاری هانۆڤەر کە کەوتۆتە باکوری رۆژئاوای ئەڵمانیاوە ، یەکێکی ترە لە بنکە خەتەرەکانی راست رەوەکان ، لە کوێلن بنکەیەکی فکری خەتەریان داناوە ، لە ئێسن و کاسل و هامبۆرگ بە خێرایی کەوتونەتە گەشەو بڵاو کردنەوەی بیری راسترەوی ، لە شتوتگارد و مانهایم و ماینز و دوسڵدۆرف ، گەشەیان کردوە ، لە برێمن ، هایدڵبیرگ ،ئاخن ، دۆرتمۆند ، ئەو دەوروبەرە جوڵەیان بە جوانی هەست پێ دەکریت ، خولاسە ئەم مەکینە گەورەیە لە بەشی رۆژئاوای ئەڵمانیا کە بە خێرایی سودمەندن لە هەموو هەلو مەرجێکی ناجۆر ئەوان دەیقۆزنەوە و گاریگەری لە سەر دەنگی تاکی ئەڵمانیا دەدەنێن، ئەم مەکینەیەی دەنگی راست رەوەکان لە رۆژئاوای ئەڵمانیا بە پێێ سەردەم و بە پێێ جۆری بیرکردنەوەی هەرێم و ناوچەکان پەرە بە ئایدۆلۆجیای خۆی دەدات.

بۆ نمونە ، لە شاری کۆلن و شارەکانی دەوروبەری دەجتە ناو توێژی هونەرمەندانەوە ، لە میونشن و باشور بە گشتی دەچیتە ناو چینی کرێکارانەوە ، لە فرانکفۆرت و دەوروبەری دەچنە ناو توێژی کاسپکاران و بازرگانانەوە ، لە هانۆڤەرو دەوروبەری دەچنە ناو توێژی جوتیارو خاوەن زەوی و زارەوە ، لە هامبۆرگ و باکوری ئەڵمانیا دەچنە ناو توێژی خوێندکارانەوە لە ئێسن و دەوروبەری دەچنە ناو توێژی فەرهەنگی و دینداران ئەدیب و نوسەرانەوە ، بەم شیوەیە لە رئژهەڵاتی ئەڵمانیا کە لەوێ واقع و دیارن چونەتە ناو عەوامی خەڵکەوە ، بۆیە مەکینە فکری و ئایدۆلۆجیەکەی لە رۆژئاوای ئەڵمانیاوە هەمیشە فو بە عەوامی خەڵکی رۆژهەڵاتی ئەڵمانیا دەکات و لێرەو لەوێ دەیتەقێنێتەوە ، کۆمەڵێ هۆکار هەن کە ئەمان ئیستفادەیان لێ کردوە بۆ ئەوەی دەنگیان بەرز بێتەوە ، لە دیار ترینیان یەکەم ، بەردەوام بەرز بونەوی رێژەی بێ کاری و چاو چنۆکی سەرمایەداران لە روی سودو قازانجی خۆیان و تا رادەیەکی زۆر یاساکان بە قازانجی خۆیان دەسوڕێنن دوەم ، بەرز بوونەوەی رێژەی جەنگەکانی ئەفەریقاو رۆژهەڵاتی ناوەراست و بە شێوەیەکی ترسناک رێژەی پەنابەر ڕوو لە زیاد بوونە، ئەمەش وای کردوە لە لایەک کۆمەڵگە ئەوروپیەکان لە کلتوری موڵتی کولتور غەرق دەکات ، لە لایەکی تر کار لە گوزەرانی هاوڵاتی ئەسڵی ئەو وڵاتانە دەکات ، لە لایەکی تریش لۆبی خەڵکانی بە ئەوروپی رۆژهەڵات نەژاد کە ئەمانیش بە سود وەرگرتن لە سیستەمی سیکولارو یاسا مەدەنیەکان رێژەیان لە چومگەکانی دەسەڵات و بەرێوەبردن رولە زیاد بوونە ، کە راسترەوەکان وەک چەکێک بەکاری دێنن بۆ دانانی گاریگەری نەرێنی لەسەر دەنگەری وڵاتانی ئەوروپی .

سێ یەم ململانێێ ناوخۆی حیزبەکان بە تایبەت ( سۆسیال دیمۆکرات SPD) سۆسیال دیمۆکراتەکانی جیهان بە گشتی و ئەڵمانیا بە تایبەتی ، لەبەر ئەوەی سروشتی رێکخراوەیان وایە پەیروەی کاری بەرەیی و نیمچە بەرەیی دەکەن ، بۆیە هەمیشە پڕ گفتوگۆ و پڕ لێدوان پڕ لە جموجۆڵی نیقاش و تەنانەت بەیەکدا هەڵشاخان و تورەبوون ، زۆر جێ بە خۆ نەگرتون و بریاری سیاسیان زۆر بە قورسی پێ دروست دەکرێت ، بەردەوام باڵ باڵێن و کوتلە و گروپ خوازی لەناویاندا چالاکە ، ساڵی ١٩٩٩ دوای ئەوەی لە هاڵبژاردنی ١٩٩٨ بە پیشەنگی گێرد هارد شرۆدەر ، هاتنە سەر کار ، کتوپڕ ئۆسکار لافۆنتین کە رێبەری باڵی چەپی دەکرد لە ناو سۆسیال دیمۆکراتدا و پۆستی وەزیری دارایی پێ درابوو لە کابینەی یەکەمی گێردهارد شرۆدەر ، جیا بوە وەو چوەوە ماڵەوە ، ئەمە لەو کاتەدا ترسێکی زۆری هەم لەسەر ئەوان دروست کرد هەم لەسەر ئەڵمانیا ، چونکە هەمیشە راست رەوەکان لە سۆسیال دیمۆکرات دەخۆن بە زۆری ، هەر کاتێ نیسبەتی ئەمان دابەزێ نیسبەتی نازی و راسترەوەکان هەڵدەکشێ ، بۆ مێژو ، لە ساڵانی سەرەتای سیەکانی سەدەی رابوردوو لە ئەنجامی ناتەبایی و باڵ بالێنی ئەمان ، نازیەکان و هێتلەریەکان دەنگیان هەڵشا بەرەوە ژور.

ئەو شەقە سۆسیال دیمۆکرات دروستی کردبوو کە نازیەکان پڕیان کردۆتەوە ، بۆیە ئینشقاقی ساڵی ١٩٩٩ بە هەمان جۆر ترسیان هەبوو ، وەلی حیکمەتی سیاسەتی دوو لە سەرکردە دیارەکانی ئەمانیا کە یەکێکیان لە رۆژهەڵاتی ئەڵمانیاو ئەوی تر لە رۆژئاوای ئەڵمانیا ، توانیان دەنگی چەپەکانی جیا بوەوەی سۆسیال دیمۆکرات کۆ بکەنەوە و لە گەڵ حیزبی سۆسیالستی ئەڵمانی کە جۆرج کەیزی سەرپەرشتی دەکرد ببن بە یەک و حیزبکی نوێ دروست بکەن بە ناوی ( دی لینکە ) کە لە یەکەم هاتنە ناو هەڵبژاردنەوە ٥٢ کورسی پەرلەمانی ئەڵمانیای کۆ کردەوە ، کە جاڕی ئۆپۆزسیۆنی داو رەتی کردەوە بجێتە هیچ ئیئتلافێکی حیزبیەوە ، حیزبەکانی تریش هیچ رەغبەتێکیان پیشان نەدا بەلام روخۆشی و شادی بە هەمویانەوە دەبینرا کە چۆن ئەو دەنگە بڵاوبوەوەیان لە چەپەکان کۆ کردەوە و نازی و راست رەوەکان ئیستفادەیان لێ نەکرد ، یەکێکی تر لە سەرکردە دیارەکانی سۆسیال دیمۆکرات ( ساراسین ) کە هەمیشە خاوەنی بیرێکی توند بوە ، کتێبێکی دەرکرد بە ناوی ( ئەڵمانیا خۆی هەڵدەوشێنێتەوە) هەرچەندە بە توندی کاردانەوەی لەگەڵ کراو هەموو پۆستکی حیزبی و حکومی لێ سەندرایەوە و کتێبەکەی رەفز کرا بەڵام بە ڕونی راسترەوەکان ئیستفادەی زۆریان لێ کرد هەچەندە ساراسین بە ئاشکرا دژی راسترەوەکان هاتە گۆ وەلی کورد واتەنی فائیدەی نەبوو .

ئێستەش بە هەمان شێوە یەکێک لە هۆکارەکانی بەرز بوونەوەی دەنگی راست رەوەکان خراپی جۆری حیزبی و نزم بوونەوەی ئاستی کولیتی حیزبی سۆسیال دیمۆکراتی ئەڵمابیا بە تایبەت و ئەوروپا بە گشتی کە دەبێ لە روی کوالیتی و کارو ئاکارەوە گۆرانکی جدی لە خۆیاندا بکەن ، چوارەم ، بوونی تیرۆری دینی یان تیرۆری ئیسلامی ، کە ئەمرۆ بوە بە دیاردەیەکی جیهانی ، کە ئەمەش زیاتر سیسەتی دەوڵەتە گەورەکانی دنیا لە پشتەوەیە ، هەرچەندە پێکهاتەی مسوڵمان لە ئەڵمانیاو ئەوروپا زۆر رێزی لێ دەگیرێت و هەموو جۆرە کردەیەکی ( دیسکریمینیرون ) واتە ئازاردانی نەژادی و فکری و رەگەزی بە توندی قەدەغەیە بە گشتی ئەم هۆکارانە بوونەتە هۆی بەرز بوونەوەی دەنگی راسترەوەکان ، ئەگەرچی کاتیەو جڵەو گیر دەکرێت لە داهاتودا .