هەندرێن شێخ راغب

توركیا بەدۆخێكی زۆر هەستیاردا تێدەپەڕێت، سیاسەت بە دەست جەهەپەی ئۆپۆزسیۆنە، دەوڵەت بەدەست ئەكەپەی دەسەڵاتدارەوەیە، شەقامیش لەدەستی ئۆپۆزسیۆن. شارەوانی ئەستەمبوڵ‌و ئەنكەرە لەدەستی جەهەپەی عەلمانی ئۆپۆزسیۆنە، دەوڵەتیش وەك دامەزراوەی دەسەڵاتداریەتی لەدەستی ئەكەپەی ئیسلامییە، هێزەكان لەتوركیا زۆر لەیەك نزیكن، هاوتەریب دەڕۆن. بۆیە هەرێمی كوردستان دەبێت بزانێت هەڵبژاردنەكانی داهاتوی توركیا حوكمی توركیا دەگۆڕن، ئایا ئێمە مامەڵە لەگەڵ كێ بكەین؟ بە بۆچونی من گرنگە مامەڵە لەگەڵ توركیا بكەین بەهەموو هێزەكانیەوە، بەڵام لەئێستادا نزیك بوونەوە لە ئەردۆغانی دەسەڵاتدار بە زیانی كوردە. دۆستایەتی ئەو لەگەڵ كورد گەیشتە خاڵی كۆتایی!.

عێراق دوو بەشە، بەشی یەكەمی لەدەستی شیعەكان‌و هێزە سیاسیەكانە، بەشی دووەمی لەدەستی خەڵكە، ئێستا رون‌و رەوان خەڵك‌و دەسەڵاتدار لەیەكتر جیابونەتەوە. هیچ پەیوەندیەكیان نەماوە. لەنێوان دوو ئاراستەی جیاوازی ناو عێراق كورد چۆن هەنگاو دەنێت؟ عێراق بەم جۆرە نامێنێتەوە، گۆڕانكاری روو دەدات، ئێمە دەبێت خۆمان بە وردی ئامادە بكەین، شەقامی عێراقی بەهێزبووە، خواستەكانی دەچنە ناو پاكێجی دەسەڵات‌و دامەزراوەكان،ماڵی شیعەكان پەرتەوازە بووەو ئێستا شەڕی ناوخۆ دەكەن..لەیەكتر دەكوژن. كورد‌و شیعە بابەتێكی زۆر گرنگە دەبێت خوێندنەوەی تازەی بۆ بكەین، دوای داگیركردنەوەی ناوچە دابڕێندراوەكان‌و شەڕی ئابوری لەگەڵ هەرێم، ئیدی كورد نابێت زۆر دڵی بە شیعە خۆش بێت، زۆر دژی كوردن. بۆیە بۆ هەرێم گرنگە هێزە سیاسیەكانی شیعە لاواز بن. شەقام بەهێز بێت. بەڵام سەركەوتنی شەقامی عێراقیش زیانی گەورەی بۆ كورد هەیە وەك هەمواركردنەوەی دەستور. كورد دەبێت دوو شەڕ بكات، یەكەم بودجەو موچە، دووەم كەركوك و ناوچە دابڕێندراوەكان. ئەگەر كورد وەكو ساڵی 2003 خەریكی دروستكردنەوەی عێراقی نوێ بێت‌و شانی بداتە بەر، غەشیمە.

ئێران فشاری جددی لەسەرە، هەرێمی كوردستان دەتوانێت مامەڵەی لەگەڵ بكات، وەزعی ئێران لەعێراق باش نیە، ئابوری باش نیە، ناوخۆی زۆر پتەو نیە، دەكرێت وەرەقەی كوردی لەگەڵ ئێران رێك بخرێتەوە، بەتایبەت لە سەودای ئابوری‌و وزەو گەمارۆكان. ئەگەر ئێران كۆمەكی كورد بكات لە هەندێ گۆڕانكاری ناوچە دابڕێندراوەكان، ئەوا دەشێ كورد لە بەغداد هەندێك دەست باڵی ئێران بگرێت. ئەگەریش ئێران نەهاتە پێشەوە، دەبێت خۆی لێ بپارێزی، چونكە ئێران دەتوانێت پەرژینی هەرێمەكەت ببڕێت‌و هێزی ئەوەشی هەیە! ناشێ ئێران نادیدە بگیرێت، بەڵام دەكرێت بۆ رێكخستنەوەی وەرەقەكانی لەناو عێراق، كورد سەودای خۆی هەبێت.

كورد لەسوریا سەركەوت، لەروی سیاسی‌و سەربازی‌و دبلۆماسی، بەڵام خاكی لەدەستدا، گۆڕینی دیمۆگرافیای رۆژئاوای كوردستان زۆر مەترسیدارەو جێگای قبوڵ كردن نیە، بۆیە دەبێت بەهەموو كورد روبەروی ئەم سیاسەتە ببینەوە. كورد خاوەنی ناوبانگی گەورەیە لەسوریا، بەڵام خاوەنی دان پێدانانی فەرمی نیە، خاوەنی كیانێكی ئارام نیە، مەترسی لەسەر كورد هەیە، دیمەشق وەك رێوی سیاسەت لەگەڵ رۆژئاوای كوردستان دەكات. توركیا دەیەوێت قوتی بدات، ئەمریكا‌و روسیا لەشەرمی ڕوان ماونەتەوەو لەرۆژئاوان. مەترسی داعشیش وایكردووە حەزەرێك بكەن. هەرێمی كوردستان وەك قوڵایی ستراتیژی دەبێت سەیری رۆژئاوای كوردستان بكات، ئەگەر ئەوێ نەمێنێت نۆبەی هەرێمیش دێت. گرنگە هەرێمی كوردستان تەنها یەك شت بكات بۆ رۆژئاوای كوردستان، ئەویش هەموو كەناڵەكانی خۆی بخاتە كار بۆ ئەوەی لە دەستوری داهاتووی سوریا كیانێك ، ناوێك، شوێنێك، بۆ رۆژئاوای كوردستان هەبێت، ئەمە سەركەوتنێكی گەورەیە، بەو مانایەی هەرێمی كوردستان پێگەی خۆی لەم بابەتە لە رۆژئاوای كوردستان بەكاربهێنێت.

هەرێمی كوردستان لەناوخۆی خۆی چی دەكات؟ خەڵك چاوەڕێی زۆری خزمەتگوزاری هەیە، چاوەڕێی چاككردنی دۆخی ژیان‌و بازاڕی هەیە، چاوەڕوانیەكان زیاتر ئابورین، خەڵك لە كێبەركێی خراپی حزبەكان بێزارە، متمانە بە دیموكراسی‌و هەڵبژاردن نەماوە، دەسەڵاتداران ئەو قسانە دەكەن كە قسەی ئێستا نین‌و خەریكی نوێكردنەوەی دوێنێن، نەك قسەی سبەینێ بكەن. خەڵك هەم ژیانی دەوێت، هەم گۆڕانكاریەكی باش. ئەگەر دەسەڵاتداران باش خوێندنەوە بۆ ئەمە بكەن، شانسی باشیان بۆ دروست دەبێتەوە، ئەگەر خوێندنەوەیان بۆ ئەمە نەبێت، سەقامگیری سیاسی لەرزەی تێدەكەوێت، ئەمەش رەنگدانەوەی لەسەر دۆخەكانی دیكە دەبێت، هەرێمی كوردستان چۆن بەرەو داهاتوو دەڕوات..كورد لەهەرێمی كوردستان داوای دیموكراسی‌و كۆمەڵگای ئازاد ناكات، داوای گۆمەڵگای خۆشگوزەران دەكات، بۆیە بەلایەوە گرنگ نیە كێ لەسەر حوكمە، چ پاشخان‌و فكرێك ئاراستەی دەكات، ئەوەی دەیەوێت، نەوت‌و غازو بودجەی شەفاف بێت، خاوەنی داهاتی مانگانە‌و كاسبی باشی خۆی بیًت، خەڵك كێشەی فكری نیە، كێشەی تەندروستی‌و نیشتەجێبون‌و كارەبا‌و ئاوی هەیە، كێشەی فكرو دیموكراسی لە خاڵی دواوەن. سەیری كۆی قسە‌و لێدوان‌و هەڵوێست‌و ناڕەزایەتیەكان بكەیت، هەمویان داوای كۆمەڵگای خۆش گوزەران دەكەن، بە ئۆپۆزسیۆنیشەوە!!، منیش هەمان داوام هەیە مەبەستم نیە بڵێم داواكردنی كۆمەڵگای خۆش گوزەران كارێكی هەڵەیە..ئەگەر دەسەڵاتداران لە سەركەوتنی كۆمەڵگای خۆش گوزەران سەركەوتوو نەبن، ئەوكات ئەگەری جوڵانی شەقام هەیە. عێراقیەكانیش لە شەقامی تەحریر داوای نەمانی گەندەڵی‌و شەفافیەت‌و خزمەتگوزاری دەكەن، خواستێكی گشتییە. كەواتە كورد لەناوخۆی هەرێم لەبەردەم دووڕیانی كارێكی لەمجۆرەیە، یان بەرەو ئاراستەی سەركەوتن دەڕوات، یان بەرەو ئاراستەی خراپ، كە هەردوو ئاراستەكە لەبەردەممان وەستاون.

لە ھەر شەڕێکی ئایدۆلۆژی بەرەکانی پێشەوە و بەرەکانی دواوە ھەن؛ بۆیە ئێستا ژمارەیەک ئەندامی رێکخراوی تیرۆریستی داعش بە جەستە لە کوڵەجۆ و خانەقین و دووزخورماتو و جه‌له‌ولا شەڕی چەکداری لەگەڵ ھێزەکانی پێشمەرگە و کۆمەڵگای ئێمە دەکەن و کردەوەی تیرۆریستی ئەنجامدەدەن، ھەندێکی تریش لە بەرەی پێشەوە لە رێگای دامودەزگاکانی ھەرێمی کوردستان بە قەڵەم و میکانیزمەکانی دونیای دیموکراسی، شەڕی فکر و لێسەندنەوەی ماف و به‌کۆیلەکردنی کۆمەڵگا دەکەن بۆ سەپاندنی ئامانجه‌ هاوشێوه‌كانی فكری "ده‌وڵه‌تی خه‌لافه"‌.

وێناکردنی ژنان وەک ئامرازی سێکس و زنجیرکردنیان بۆئەوەی پیاوان لە کۆنتڕۆڵنەکردنی ئاره‌زووه‌كانی ئەندامی نێرینەیان دووربن، جگە لە سه‌پاندنی فکری "ده‌وڵه‌تی خه‌لافه‌" بەسەر خەڵکی ھەرێمی کوردستان، لێسه‌ندنه‌وه‌ی پیاده‌كردنی مافه‌ تاكه‌كه‌سییه‌كانیشه‌ له‌پاڵ لێسه‌ندنه‌وه‌ی كه‌رامه‌تی مرۆیی ژنان و پیاوان.

دوایین فه‌توای، ئه‌نجوومه‌نی باڵای فه‌توای یه‌كێتی زانایانی ئیسلامی كوردستان، كه‌ له‌ 4ی12ی 2019 به‌ نووسراوی ژماره ‌144 ده‌رچووه‌ له‌باره‌ی "حوكمی سه‌ركه‌وتنی ئافره‌ت به‌ ته‌نها له‌گه‌ڵ شوفێری ته‌كسی"، بریاره‌كانی ده‌وڵه‌تی خه‌لافه‌ له‌ سه‌ره‌تای داگیركردنی موسڵ و شه‌نگال له‌ 2014 ده‌هێنێته‌وه‌ یادمان، به‌تایبه‌ت ئه‌و حوكمانه‌ی‌ به‌ناوی شه‌ریعه‌ی ئیسلامه‌وه‌ ده‌سه‌پێندران به‌سه‌ر ژنان و هاووڵاتیانی ژێرده‌سته‌ی ناوچه‌كه‌.
ئه‌نجوومه‌نی فه‌توا له‌ خاڵی یه‌كه‌می نێو هه‌شت خاڵه‌ راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌یدا وتوویه‌تی "ده‌رچوونی ئافره‌ت له‌ته‌ك مه‌حره‌می خۆیدا هه‌ر كاتێك بێت بۆ هه‌ر جێگایه‌ك بێت دروسته‌" و، له‌خاڵی شه‌شه‌م وتوویانه‌ "پێویسته‌ ئافره‌ت، به‌ ته‌نها له‌گه‌ڵ شوفێری نامه‌حره‌می ته‌كسی ده‌رنه‌چێت."
به‌ وه‌رگێڕانی ئه‌م ده‌قه‌ بۆ بواره‌كانی دیكه‌ی ژیان جگه‌ له‌سه‌ركه‌وتنی "ته‌كسی"، له‌ داهاتوو ده‌بێ چاوه‌ڕوانی ئه‌وه‌بین ئه‌نجوومه‌نی باڵای فه‌توا، خوێندنی كچان جگه‌ له‌ زانكۆی شاره‌كه‌ی خۆی له‌ زانكۆی شارێكی دیكه‌ حه‌رام بكات له‌گه‌ڵ پرۆسه‌ی خوێندنی تواناسازی له‌ وه‌زاره‌تی خوێندنی باڵا و گه‌شتكردن بۆ وڵاتان. ده‌بێ چاوه‌ڕوانبین به‌ ته‌نیا ژیانی ژنێك له‌ ماڵێك قه‌ده‌غه‌ بكات، شوفێریكردن بۆ ژنان و چوونه‌‌ سینه‌ما‌ و كۆنسێرت و په‌یكه‌رسازی كه‌ ئێستا سعودیه‌ حه‌ڵاڵی كردووه‌‌ ئه‌م "زانا"یانه‌ له‌ كوردستان قده‌غه‌ و حه‌رامی بكه‌ن.

له‌گه‌ڵ ده‌ستپێكردنی شه‌ڕی رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی رێكخراوی تیرۆریستی داعش، یه‌كێتی زانایانی ئیسلامی كوردستان و پارته‌ سیاسییه‌ ئیسلامییه‌كان رایانگه‌یاند "ئاینی ئیسلام بێ به‌رییه‌ له‌ رێكخراوی تیرۆریستی داعش و ئه‌وان نوێنه‌رایه‌تی ئه‌و ئاینه‌ ناكه‌ن"، به‌ڵام له‌ فه‌تواكانی كۆتایی ئه‌م یه‌كێتییه‌ به‌ جۆرێكی دیكه‌ راستی بیركردنه‌وه‌كانی خۆیان خستۆته‌ڕوو.
رێكخه‌ری راسپارده‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌كان له‌ خولی 22ی ئه‌نجوومه‌نی مافه‌كانی مرۆڤی سه‌ر به‌ نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان له‌ جنێڤ، سه‌باره‌ت ژماره‌ی پێشمه‌رگه‌ شه‌هید و برینداره‌كان وتی "له‌شه‌ڕی دژی داعش نزیكه‌ی 2000پێشمه‌رگه‌ شه‌هیدبوون، نزیكه‌ی 12هه‌زار پێشمه‌رگه‌ برنداربوون له‌وانه‌ش 293یان كه‌مئه‌ندام بوون، كه‌ 235یان قاچ یان ده‌ستیان له‌ده‌ستداوه‌، 20یان توانای بینینیان له‌ده‌ستداوه‌، 38ی دیكه‌شیان تووشی ئیفلیجی ته‌واوبوون و عاره‌بانه‌ به‌كارده‌هێنن."
پرسیاری جددی بۆ یه‌كێتی زانایانی ئیسلامی كوردستان ئه‌وه‌یه‌:
ئایا هه‌رێمی كوردستان و خه‌ڵكه‌كه‌ی له‌ پێناوچی شه‌ڕی تیرۆریان دژ به‌ ده‌وڵه‌تی خه‌لافه‌ كرد؟ له‌پێناو چی نزیكه‌ی 2000پێشمه‌رگه‌ی ئه‌م وڵاته‌ شه‌هیدبوون و، هه‌زاران كچ و ژنی ئێزیدی ئێمه‌ بران یان شه‌هیدكران؟
ده‌بێ یه‌كێتی زانایان وڵاممان بداته‌وه، ده‌یه‌وێت كوردستان بكاته‌ سعودیه‌ یان ئێران یا ئه‌فغانستان؟ له‌ كاتێكدا كۆمه‌ڵگای هه‌رێمی كوردستان تایبه‌تمه‌ندی خۆی هه‌یه‌ و پێویسته‌ له‌بری به‌هێزكردنی حوكمه‌كانی ئاین، دامه‌زراوه‌كان به‌هێزبكرێن بۆئه‌وه‌ی هه‌ر ژنێك یان هه‌ر پیاوێك هه‌ست به‌ پارێزراوی ئاسایشیان بكه‌ن و زه‌مینه‌ی ئه‌نجامدانی تاوان له‌و رێگایه‌وه‌ نه‌هێڵدرێت.

ئه‌م فه‌توایه‌ی یه‌كێتی زانایان ته‌نیا نه‌نگی نییه‌ بۆ خودی یه‌كێتییه‌كه‌، به‌ڵكو شه‌رمه‌زارییه‌ بۆ ئه‌و حیزبانه‌ی نوێنه‌ره‌كانیان به‌و جۆره‌ دونیابینی ئاینیان له‌ناو یه‌كێتییه‌كه‌ ده‌خه‌نه‌ڕوو.
بۆ نموونه‌ له‌ كۆنگره‌ی شه‌شه‌می یه‌كێتی زانایان، له‌ كۆی 31ئه‌ندامی ده‌سته‌ی باڵا، 22ئه‌ندامی پارتی ده‌رچوون و 9ئه‌ندامی دیكه‌یان له‌لایه‌نه‌كانی دیكه‌بوون. ‌

ئه‌نجوومه‌نی باڵای فه‌توا به‌م فه‌توایه‌ی، كۆی ئه‌و خه‌بات و تێكۆشانه‌ی به‌رگریكارانی مافه‌كانی مرۆڤ و ژنپارێزان له‌ ماوه‌ی‌ 28 ساڵ بن پێ ده‌خات و، به‌یه‌كه‌وه‌ ژیانی ئاشتیانه‌ی ئاینی نێوان ئاینه‌كان ده‌خاته‌ مه‌ترسییه‌وه‌، ته‌واوی هه‌وڵه‌ ماددی و مه‌عنه‌وییه‌كانی حكومه‌تیش له‌ به‌ڕێوبه‌رایه‌تییه‌كانی به‌گژداچوونه‌وه‌ی توندووتیژی خێزانی سفر ده‌كاته‌وه‌.
بۆیه‌ پێویسته‌ یه‌كێتی زانایان فه‌تواكه‌ی بكێشێته‌وه‌ و داوای لێبوردن له‌ ژنان و پیاوانی ئه‌م كۆمه‌ڵگایه‌ و كاسبكارانی وفێری ته‌كسی بكات. یه‌كێتییه‌كه‌ گرنگه‌ له‌وه‌ تێبگه‌ن خه‌باتی یه‌كسانی و دادپه‌روه‌ری رێچكه‌ی خۆی گرتووه‌ و به‌ بیریاری "ده‌وڵه‌تی خه‌لافه"‌ ناوه‌ستێت.

نیاز عه‌بدوڵا

ب - ل

رۆژئاوا، ئەو بەشەی کوردستان كە بە پێی رێكەوتنامەی سایكس بیكۆ بەر وڵاتی سوریای ژێر ئینتدابی فەڕنسا كەوت، دوای سەربەخۆیی سوریا لە حوكمی ئینتیدابی فەرەنسی لە ساڵی 1946، خاكی كوردستانی رۆژاوا بەبەردەوامی رووبەرووی گۆڕینی دیموگرافیا دەكرێتەوە، لەو ساوە تا ئەمرۆشی لەگەڵ دابێت، بە شێوازی جیا جیا كورد كە خەڵكە رەسەنەكەی ئەو ناوچەیە، لەسەر خاكەكەی رادەگوازرێت و نەتەوەی عەرەب لە شوێنی نیشتەجی دەكرێت.
پێش هاتنە سەر دەسەڵاتی بەعسیەكان لە سوریا، هەوڵ بۆ گۆرینی دیموگرافیایی رۆژئاوای كوردستان هەبووە، بۆ نموونە بە پێی مەرسومێكی دەسەڵاتی جێبەجێكردن، لەو وڵاتە بە ژمارە (193) كە لە ساڵی 1952 دەرچووە، كورد تۆماری گرێبەستە كشتوكاڵیەكانی لە ناوچە سنووریەكان كە لە لیوای ئیدلب دەست پێدەكات تا رۆژهەڵاتی حەسەكە، وە تا دەگاتە سنووری باشووری كوردستان لە رۆژئاوای شاری شەنگار، بۆی نەبوو داوای تازەكردنەوەی ئەو گرێبەستە كشتوكاڵیانە بكاتەوە، كە بە پێی یاسا خاوەنداریەتی بۆ جوتیارە كوردەكان دەگەڕایەوە، بۆیە دەتوانین لە رووی یاسایەوە ئەوەی ناونراوبوو یاسایی چاکاسازی کشتوکاڵی لە سوریا بە یەکەمین هەنگاوی تەعریب لەسەر خاکی کوردان ناوبنێین.
دوای هاتنە سەر دەستەڵاتی بەعسیەکان، لە ساڵی ١٩٦٣ لە سوریا، ئیدی تەعریب دەچێتە قٶناغێکی مەترسیدارتر، چونکە بەعسیەکان پێیان وابوو کە کورد لە رۆژئاوای کوردستان خاوەن خاک نین، بگرە لە دەرەوە هاتوون، هەر بۆیەشە مامەڵەی کەسانی بێ ناسنامەی لەگەڵ کورد دەکرد، بەعس هەمیشە کوردی رووبەڕووی زیندان و دوورخستنەوە و بێ بەشکردن لە خوێندنی دەکردەوە.
بەعسیەکان لە کۆنگرەی سێی حزبەکەیان، کە لە ساڵی ١٩٦٦ بەستایان، بڕیاریان دا کە چاوبخشێنەوە بە موڵکیەتی ئەو ناوچە سنووریانە، کە زۆرینەیان کورد بوون، بە درێژایی ٣٥٠ کم و قوڵایی ١٠- ١٥ کم، لەو کۆنگرەیە بڕیاریاندا کە ئەو ناوچەیە خاوەنداریەتی تانیا بۆ دەوڵەتی سوریا دەبێت کە تێکڕایی ناوچەکە ٥٢٥٠ کم٢ بوو.
پشتێنەی تەعریب سیاسەتێکی مەترسیداری بەعسیەکان بوو دژ بە کوردستانی رۆژئاوا، کە بەعسیەکان لە ناوچە کوردیەکانی رۆژئاوایی کوردستان درووستیان کرد، بە دوو قۆنا‌غ کاریان بۆکرد.
قۆنا‌غی یەکەم : لە ساڵانی ١٩٥٩- ١٩٦٠، رژیمی بەعسی سوری لە شارەکانی (درعا و حەما و ئیدلب) هاوڵاتیانی عەرەبی ئەو ناوچانە بۆ دە گوندی کوردان لە پارێزگای حەسەکە دەگوازێتەوە و لەسەر خاکی کوردان نیشتەجێیان دەکات.
قۆنا‌غی دووەم: پشتێنەی تەعریب لە ساڵانی ١٩٧٤-١٩٧٧ دەبێت، لەم قۆناغەشدا رژێمی بەعس ٤٠٠٠ خێزانی عەڕەب لە دەوروبەری رەقە دەگوازێتەوە لە رۆژئاوایی کوردستان، بە درێژایی ٢٧٥ کم و قوڵایی ١٠-١٥ کم نیشتەجێیان دەکات، لەم قۆناغەی تەعریبی بەعسیەکان ٣٣٥ گوندی کوردەکان بەر هەڵمەتی تەعریب دەکەون.
دوای سەرهەڵدانی شۆڕشی سوریا لە ساڵی ٢٠١١ بە دواوە ، دەرفەتێکی لەبار بۆ کورد لە رۆژئاوایی کوردستان هاتەپێش، ئازادکردنی تەوای خاکەکەی لە لایەن شەڕڤانانی یەپەگە و یەپەژە، دامەزراندنی ئیدارەی خۆبەڕیوەبەری لە کانتۆنەکانی (عەفرین، کۆبانی، جەزیرە)، بووە هۆی ئەوەی دەوڵەتی تورکیا ئەو دیفاکتۆیەی رۆژئاوای کوردستانی پێ قەبوول نەکرێت، بۆیە ساڵی ٢٠١٨ هیرشێکی هۆڤانەی بۆ سەر کانتۆنی عەفرین و ٣٠٠ گوندی ئەو ناوجەیە دەستپێکرد، دوای دوو مانگ لە بەرگری قارەمانانە بە هۆی نابەرابەری هیزەکان عەفرین لە ١٨/٣/ ٢٠١٨، لە لایەن سوپای تورکیا داگیرکرا.
دەوڵەتی تورکیا تەنیا بە داگیرکردنی عەفرین دڵی ئاوی نەخواردەوە، بگرە لە ٩ ئۆکتۆبەری ٢٠١٩ ، هێرشی بۆسەر ناوچەکانی سەرێ کانیی و گرێ سپی دەستپیکرد، وێڕایی بەرگری قارەمانانی هێزەکانی هەسەدە، بەڵام بەهۆی پشتیکردنی هێزەکانی ئەمەریکا و دواتریش ڕیکەوتنی (ئەمریکی- تورکی) ، (رووسی – تورکی) ئەو ناوچانە بە قوڵایی ٣٠ کم و درێژایی نزیکەی ١٠٠٠کم رادەستی تورکیا کرا.
دوایی داگیرکردنی ناوچەکانی عەفرین و سەرێ کانیێ و گرێ سپی لە لایەن سوپای تورکیا و هێزە تیرۆرستیە هاوپەیمانەکانی، ئێستا ئەو ناوچانە رووبەڕووی گوڕینی دیموگرافیا دەبنەوە، ئەوەی جێگای نیگەرانیە، جیهان لە ئاست ئەو تاوانەی دەوڵەتی تورکیا هەلوێستێکی ئەوتۆی دەرنەبڕیوە.
بە پێی چەندین یاسایی نێودەوڵەتی، لە ناویاندا وەک لە ڕیکەوتنامەی رۆما کە لە ساڵی ١٩٩٨، دادگای تاونی دەولی لەسەر دامەزراوە، راگواستنی زۆرەملێی دانیشتوان بریتیە لە تاوانی جەنگ، هەروەها ماددەی (٤٩) لە رێکەوتنامەی جنیف ١٩٤٩، هەردوو پرۆتۆکۆلی هاوپێچی کە لە ساڵئ ١٩٧٩ دەرچووە بەهەمان شێوەی رێکەوتنامەی رۆما رێگری دەکات لە راگواستنی زۆرەملێی هاولاتیان، ئەم کارەش بە تاوانی جەنگ دەناسێت.
ماددەی(٢) پەیماننامەی نەتەوەیەکگرتووەکان کە لە دیسێمبەری ١٩٤٨ دەرچووە رێگری دەکات لە ئەنجامدانی کوشتنی بە کۆمەڵ، کە تورکیا یەکێک لەو دەوڵەتانیە واژۆی لەسەر زۆرێک لەو رێکەوتننامانە کردووە، وەلی ئێستا پابەندی هیچیان نابێت، دەرهەق بە دانیشتوانی کورد کۆمەلکوژی ئەنجام دەدات، هەروەها بۆ گۆڕینی دیموگرافیایی ئەو ناوچانەی لە رۆژئاوایی کوردستان داگیری کردووە، سڵ لە هیچ کارێکی نایاسایی و نامرۆڤانە ناکاتەوە.
بۆیە لە بەرامبەر ئەو سیاسەتەی دەوڵەتی تورکیا سەبارەت بە گۆڕینی دیمۆگرافیای خاکی کوردستان، دەبیت کورد لە ئاستی جیهان دەست بکات بە خەباتێکی گەورەی جەماوەری و دبلۆماسی، چونکە مێژووی داگیرکاری تورکیا ئەوەمان پێدەڵێت کە ئەو دەوڵەتە هەو شوێنێکی داگیرکردبێت بە ئاسانی لێی دەرناچێت.

هیوا سەید سەلیم

هێرش عەبدولرەحمان

دوای دووساڵ چاوەڕوانی کۆمیتەی نوسینەوەی دەستوری تازە بۆ ئایندەی سوریا بەبێ ئامادەبونی نوێنەری هێزەكانی سوریای دیموكرات ( هەسەدە ) کە نوێنەرایەتی ملیۆنان کەس دەکات، لەسەر داواکاری و خواستی تورکیا بەشداریان پێنەکراوە، دەستی بەکارەکانی کرد.!

تائێستا ئەو لێژنەیە ھیچ بەرچاو ڕوون نیین، ئەجیندای کۆبونەوەکان دیارە کە حکومەتی سوری ئامادە نیە گۆڕنکاری لەدەستورە کۆنەکەدا بکات. ئەوەش ھەمووی پەیوەستە بەوەی ئەو ھێزانەی بەشداری سەرەکیان ھەیە لە نوسینەوەی ئایندەی سوریادا، وەک ڕوسیا و تورکیا و ئێران بەهەموو شێوەیەک ناساندنی ناوچەی خۆ بەڕێوەبەری ڕەتدەكەنەوە، خۆیان لەڕاستیی هەبوونی گەلی كورد و تایبەتمەندییەكانی لەسوریا گێل دەكەن. بۆیە لەسەرەتاشدا نوێنەرەكانی كوردیان لەپرۆسەی دانوستان دوورخستەوە لە جنێف و ئەستانە.

ئەوەی ڕوسیا و تاران و ئەنقەرە دەیانەوێت سوریایەكی یەكگرتوە، کە بەخواستی ئەوان بنیاتبنرێتەوە و، وەک بوكەڵەیەك بێت بەدەستیانەوە. مەرجی ئەردۆغانیش نابێت ھەرێمێکی تری ھاوشێوەی ئەوەی عیراق لەسوریا دروست ببێت.

دوو ئەگەر ھەیە:

بەشار و دیمەشق ئامادەی دانوستانبن و داواکاریەکانیان جێبەجێبکات و، تەواوی مافاکانیان لەدەستوردا جێگربکرێت، ئەوە دەبنەوە بە بەشێک لەسوریای داھاتوو، بە چاودیری یـوئـیـن و ئەمریکا.

بەشار سوربێت لەو ھەڕەشانە و بیەوێت پەراوێزیان بخات و پێی وابێت بەھێز دەتوانێت بیانخاتەوە ژێر ڕکێفی خۆی، ئەوە دەبنە ھەرێمێکی سەربەخۆ و ئەمریکا دەیانپاریزیت. چانسی دووەم بەھێزترە و ڕۆژئاوا بەئاراستەی سەربەخۆبوون ھەنگاو دەنێن.!

ئەگەر دانوستانەکانی ئاشتەوایی لەنێوان لایەنە ناکۆکەکانی سووریا سەرکەوتوونەبن، ئاماژەکان دیارە کە دیمەشق ئەو ئامادەیەیی نیە، ئەوا ئەگەری پارچەبوونی ئەو وڵاتە زیاتردەبێت و، ھەرێمێک ھاوشێوەی ھەرێمی کوردستان بەڕێوەیە و، پشتگیری ئەوروپا و ئەمریکای دەبێت و، لە نەتەوە یەکگرتووەکانیش دەنگی زۆرینەی بۆ کۆدەکرێتەوە.